Cảng Quy Nhơn – Địa điểm 300 ngày chuyển quân tập kết ra Bắc (1954 - 1955)

Theo Hiệp định Giơnevơ, việc tập kết chuyển quân và chuyển giao khu vực được thực hiện trong vòng 300 ngày kể từ ngày Hiệp định có hiệu lực, Hải Phòng là khu vực 300 ngày quân đội Liên hiệp Pháp tập kết chuyển quân vào Nam; khu vực Hàm Tân (Bình Thuận), Xuyên Mộc (Bà Rịa - Vũng Tàu) là vùng tập kết 80 ngày; Cao Lãnh - Đồng Tháp Mười (nay là tỉnh Đồng Tháp) là 100 ngày; khu tập kết Cà Mau là 200 ngày. Tại Trung Bộ, tỉnh Bình Định được chọn là khu vực 300 ngày để các lực lượng vũ trang, chính trị trên địa bàn Liên khu V tập kết ra Bắc và cảng Quy Nhơn được chọn làm nơi xuống tàu thủy đi tập kết của khu vực Liên khu V.

          Thi hành Hiệp định Giơnevơ, Bình Định là khu vực có 300 ngày để tập kết các lực lượng vũ trang, lực lượng chính trị của toàn Liên khu V ra Bắc và cảng Quy Nhơn được chọn là địa điểm tập kết 300 ngày duy nhất ở miền Nam. Đây là nơi tập trung, đưa đón quân đội và cán bộ kháng chiến của ta ở các tỉnh Nam Trung Bộ, Tây Nguyên xuống tàu thủy tập kết ra Bắc. Từ năm 1954 - 1955, bãi biển Quy Nhơn đã chứng kiến những cuộc chia tay đầy cảm động giữa người ra đi và người ở lại, đây cũng là nơi diễn ra cuộc mít tinh trọng thể cho sự kiện này. Ngày 16/5/1955, chuyến tàu cuối cùng đưa cán bộ, bộ đội rời bến cảng Quy Nhơn ra Bắc.

          Sự kiện lịch sử 300 ngày tập kết ra Bắc diễn ra tại cảng Quy Nhơn cách nay 70 năm đã trở thành một sự kiện lớn trong lịch sử cận hiện đại Việt Nam. Đây là một sự kiện lịch sử trọng đại có tính chất chiến lược trong việc thực hiện sự chỉ đạo sáng suốt của Đảng và Bác Hồ, đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong tiến trình lịch sử cách mạng của dân tộc.

Từ bối cảnh lịch sử nêu trên, Trung ương Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh giao nhiệm vụ cho Liên khu V nói chung và Đảng bộ tỉnh Bình Định nói riêng tổ chức thực hiện 300 ngày hoàn thành chuyển quân tập kết ra Bắc tại Quy Nhơn. Với vị trí chiến lược và điều kiện thực tế của tỉnh, việc chọn Bình Định, Quy Nhơn là khu vực 300 ngày các lực lượng ta tập kết ra miền Bắc đã thể hiện sự sáng suốt trong công tác chỉ đạo cách mạng của Trung ương Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, góp phần vào thắng lợi trong việc thực hiện chuyển quân tập kết ra Bắc của Liên khu V và toàn miền Nam.

Cảng Quy Nhơn, nơi ghi dấu chuyến tàu cuối cùng rời bến đưa những người con miền Nam ra Bắc “Ra đi để bảo vệ Tổ quốc” vào ngày 16/5/1955, đánh dấu mốc hoàn thành việc chuyển quân tập kết ra Bắc của Liên khu V và của toàn miền Nam. Các lực lượng cách mạng đã ra Bắc và 20 năm sau trở về trong niềm vui chiến thắng giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước 30/4/1975. Tên gọi Cảng Quy Nhơn - Địa điểm 300 ngày chuyển quân tập kết ra Bắc (1954 -1955) đi vào lịch sử đấu tranh cách mạng và kháng chiến cứu nước của dân tộc, là niềm tự hào của Đảng bộ, quân và dân Quy Nhơn - Bình Định, là địa chỉ đỏ để giáo dục truyền thống cách mạng cho nhân dân cả nước nói chung và Bình Định nói riêng.

Công trình Đài kỷ niệm tập kết ra Bắc được khởi công xây dựng vào tháng 12/2006, hoàn thành vào năm 2009. Công trình có chủ đề “Ra đi để bảo vệ Tổ quốc”, với diện tích khoảng 800m², phía Bắc giáp đường Nguyễn Huệ, phía Nam giáp đường Xuân Diệu, phía Đông giáp trụ sở đồn Biên phòng cửa khẩu cảng Quy Nhơn, phía Tây giáp đường Ông Ích Khiêm, thuộc phường Hải Cảng, thành phố Quy Nhơn. Đài kỷ niệm có chất liệu bằng đá cẩm thạch, dài 8m, trong đó riêng phần phù điêu dài 7,5m, còn lại là khối biểu tượng cao 9,5m, thể hiện hình ảnh mũi tàu vươn ra trên sóng biển. Khối phù điêu cao 2,5m, tái hiện hình ảnh nhân dân miền Nam, trong đó có cảnh gia đình lưu luyến tiễn con em của mình lên đường tập kết ra Bắc. Trong khuôn viên di tích, phía sau bức phù điêu, có một bia đá nổi bật hàng chữ: “DI TÍCH ĐỊA ĐIỂM CHUYỂN QUÂN TẬP KẾT RA MIỀN BẮC - Nơi đây là khu vực tập kết 300 ngày đêm (20/7/1954 - 16/5/1955) của các lực lượng vũ trang, lực lượng chính trị cách mạng toàn Liên khu V trước khi chuyển quân ra miền Bắc thi hành Hiệp định Giơnevơ năm 1954, ghi dấu một thắng lợi mới của lịch sử cách mạng Việt Nam”. Xung quanh khu vực tượng đài là hệ thống cây xanh và tiểu cảnh được thiết kế hài hoà, khoa học với các mảng xanh tạo thành điểm nhấn cho công trình.

Cảng Quy Nhơn - Địa điểm 300 ngày chuyển quân tập kết ra Bắc và Quy Nhơn cũng là địa điểm ta bàn giao cuối cùng cho địch quản lý sau khi Trung đoàn chủ lực 803, đơn vị cuối cùng của ta rời cảng Quy Nhơn xuống tàu vào ngày 16/5/1955. Di tích ghi dấu một sự kiện lịch sử có tính chất chiến lược trong việc thực hiện sự chỉ đạo sáng suốt của Đảng và Bác Hồ, đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong tiến trình phát triển của lịch sử dân tộc.

Với những giá trị tiêu biểu trên, Cảng Quy Nhơn – Địa điểm 300 ngày chuyển quân tập kết ra Bắc (1954-1955), tỉnh Bình Định đã được Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng Di tích lịch sử quốc gia tại Quyết định số 1361/QĐ-BVHTTDL ngày 15 tháng 5 năm 2025./.

                                        Khánh Chi

 (Theo hồ sơ tư liệu Cục Di sản văn hóa)