Đình Dương Trạch, tỉnh Hưng Yên

Căn cứ vào Thần tích, sắc phong, bản kê khai của các Hương lão và Lý dịch làng Dương Trạch do Viện Viễn Đông Bác cổ thu thập vào năm 1938, cùng lời kể của các bậc cao niên trong thôn, đình Dương Trạch là nơi tôn thờ Đức Thánh Chử Đồng Tử cùng Nhị vị phu nhân là Tiên Dung công chúa và Tây Sa công chúa thời vua Hùng vương thứ 18, được khởi dựng vào khoảng thời Hậu Lê. Khi đó, ngôi đình nằm tại vị trí gần cổng làng (vết tích ngày nay vẫn còn cây đề cổ thụ nằm trong khuôn viên đình xưa kia) với kết cấu kiến trúc kiểu chữ Tam với Nghi môn uy nghi, cao lớn trong vùng. Thứ hai, dựa vào các sắc phong hiện còn lưu giữ tại di tích, trong đó có đạo sắc phong sớm nhất vào năm Minh Mệnh thứ 2 (1821), có thể biết được di tích đình Dương Trạch đã tồn tại từ trước thời điểm đó.

          Trải qua thời gian tồn tại, đến thời Nguyễn đình đã được trùng tu, tôn tạo và dịch chuyển vào vị trí hiện nay. Các cấu kiện kiến trúc tại đình còn đồng bộ, vững chắc mang đậm phong cách mỹ thuật thời Nguyễn.

          Trên câu đầu tòa Đại bái có ghi niên đại tuyệt đối năm dựng đình “Thành Thái thập ngũ niên (1904)”. Tuy nhiên, về lịch sử đình có từ khi nào thì hiện nay căn cứ vào các nguồn thông tin sau:

          Tại đình hàng năm diễn ra lễ hội từ ngày mồng 6 đến ngày mồng 8 tháng Hai (Âm lịch). Chính hội là ngày mồng 6 tháng Hai, trong lễ hội có tổ chức tế lễ và rước kiệu.

Đình Dương Trạch nằm trên khu đất cao, trên thế đất đẹp, bên cạnh đình một bên là chùa Dương Trạch, một bên là hồ nước lớn tạo nên một điểm nhấn nổi bật của làng. Bao bọc quanh đình là con đường lớn tựa “lưng con xà”, tạo nên nét đẹp không gian cho ngôi đình cổ, được xem như đặt trong thế “đắc địa”, con cháu được hưởng phúc lộc dài lâu. Đình có mặt tiền quay hướng Nam, được nhân dân công đức trùng tu lại vào thời Nguyễn (năm 1904). Hiện nay, đình có kiến trúc hình chữ Đinh (丁) (gồm các hạng mục: 05 gian Đại bái và 02 gian Hậu cung). Các cấu kiện và thành phần kiến trúc đều được làm bằng gỗ tứ thiết mang đậm phong cách mỹ thuật thời Nguyễn còn đồng bộ, vững chắc với các hạng mục chính như Nghi môn, Đại bái, Hậu cung, Tả vu, Hữu vu... Tổng diện tích đình ngày nay là 2.368m2. Bên cạnh đình chính là chùa Dương Trạch, tạo nên một cụm di tích nổi bật trong làng.

Nghệ thuật điêu khắc trang trí trên kiến trúc của ngôi đình mang phong cách nghệ thuật chủ đạo thời Nguyễn, với nhiều đề tài phong phú, đa dạng tại nên giá trị nghệ thuật đỉnh cao như: hình tượng linh vật con rồng là chủ đạo trong các mảng chạm, các trang trí tứ linh hoá tứ quý, tứ quý (tùng, cúc, trúc, mai), lá lật...

Đình Dương Trạch còn lưu giữ được nhiều hiện vật có giá trị tiêu biểu như: 29 đạo sắc phong (thời Nguyễn), Thần tích, đại tự, câu đối, kiệu bát cống, hoành phi..., đây là nguồn tư liệu quý góp phần vào việc nghiên cứu, nhìn nhận, tìm hiểu và đánh giá về lịch sử của ngôi đình.

Bên cạnh giá trị về kiến trúc nghệ thuật, đình Dương là nơi ghi dấu nhiều sự kiện lịch sử của địa phương trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ của dân tộc, là nơi hội họp, cất giấu tài liệu, hoạt động cách mạng của lực lượng Việt Minh trong xã. Sau Cách mạng tháng 8 năm 1945, đình được sử dụng là trụ sở làm việc của Uỷ ban Hành chính của xã Tân Dân. Ngày nay, đình được tu sửa sạch đẹp, là nơi hội họp, sinh hoạt tín ngưỡng văn hóa của cộng đồng cư dân địa phương, là nơi giáo dục truyền thống đạo lý uống nước nhớ nguồn, ý thức gìn giữ di sản văn hóa của quê hương cho nhân dân.

Với những giá trị tiêu biểu trên, đình Dương Trạch, tỉnh Hưng Yên đã được Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng Di tích kiến trúc nghệ thuật quốc gia theo Quyết định số 3244/QĐ-BVHTTDL ngày 09/9/2025./.

                                        Khánh Chi

 (Theo hồ sơ tư liệu Cục Di sản văn hóa)