Đình Nội – chùa Phúc Khánh, tỉnh Ninh Bình

1. Đình Nội

Căn cứ vào các tư liệu Hán văn khắc trên các cấu kiện kiến trúc, kết cấu, kiểu dáng, trang trí trên kiến trúc và đồ thờ, hiện vật thì đình Nội được xây dựng từ thời Hậu Lê. Đến thời Nguyễn, đình đã trải qua nhiều lần trùng tu, lần trùng tu lớn nhất vào năm Thiệu Trị thứ 3 (1843). Đình thờ Tướng quân Lê Rộng cùng với các tướng khác đã từng giúp vua Hùng đánh giặc trong buổi đầu dựng nước.

Đình có diện tích gần 3.000m2, ở vào vị trí trung tâm của làng, quay hướng Tây Bắc, phía trước có hồ nước hình bán nguyệt được kè đá bao quanh. Tổng thể kiến trúc đình Nội xây theo mặt bằng hình chữ Đinh gồm có 02 toà: Tiền đường và Hậu cung cùng với hệ thống đồng trụ, tường hoa, cổng tả hữu, tường bao. Tòa Tiền đường gồm 05 gian, dài: 17m; rộng: 8,1m, kiến trúc kiểu 4 mái cong theo phong cách cổ truyền dân tộc. Tiền đường được tu sửa lớn vào năm Thiệu Trị thứ 3 (1843), xong vẫn bảo lưu được kiểu dáng theo phong cách kiến trúc thời Hậu Lê. Mặt trước 5 gian Tiền đường, 03 gian giữa lắp cửa bức bàn, hai gian hồi xây tường bảo vệ, ở giữa trổ chữ Thọ vuông tạo không khí và ánh sáng cho nội tự. Hiện toàn bộ nền hiên 05 gian Tiền đường vẫn bảo lưu các phiến đá xanh tấm lớn, có tấm dài 2,5m, rộng 60 cm. Các vì thiết kế lối chồng giường mê cốn. Hai vì giáp hổi bố cục xà đầu, trụ non kẻ góc tạo mái cong rất kỹ thuật. Hệ thống cột cái cao 3,83m, chu vi 01m, làm bằng gỗ lim già và nổi vân theo thời gian với nhiều kiểu dáng tự nhiên cùng các hàng xà, hàng câu đầu, bẩy, kẻ được làm hài hoà về qui cách và cả sự tạo dáng đã làm cho bộ khung vốn cứng chắc hoá mềm mại, có sức truyền cảm. Hậu cung 03 gian có chiều dài 8,4m; rộng 6,4m, được làm giao mái bắt vần với toà Tiền đường. Hậu cung kiến trúc, cấu tạo các bộ vì cũng được thiết kế lối chồng giường, song lại tạo bức thuận, phân toà này làm hai cung là chính tẩm và đệ nhị cung để cho việc thờ tự thêm vẻ tôn nghiêm. Trên bộ vì nóc tạo các bức mê chạm kênh bong cảnh ly chầu, ly vờn cầu, rồng bay, phượng vũ cũng rất kỳ công. Các mảng chạm trên đã làm cho toà đệ Nhị và Tiền đường có sự hoà nhập về phong cách thiết kế cũng như mĩ thuật. Hiện nay, tại đình lưu giữ được nhiều đồ thờ quý như đại tự, câu đối, bát biểu, cửa võng, hạc thờ, ngai thờ, quán tẩy, đỉnh đồng, bát hương, kiệu, mũ thờ, sập thờ, hương án, tượng, chuông … đặc biệt là pho tượng Phổ Quang Thượng sĩ Đại Vương có niên đại thế kỷ XIX.

2. Chùa Phúc Khánh

Chùa nằm tiếp giáp với đình Nội, là ngôi cổ tự thờ Phật nổi tiếng trong vùng, bố cục theo mặt bằng hình chữ Đinh, quy mô gồm hai toà: Bái đường và Thượng điện. Tòa bái đường gồm 05 gian, có tổng chiều dài 12,3m; rộng 5,2m, xây kiểu cổ lầu độc đáo, hai gian bên tạo 2 mái, còn 3 gian giữa tạo kiểu chồng diêm hai tầng mái, mái trên tạo kiểu 04 mái cong. Ở các đầu hồi gian bên tạo đấu vuông, đầu hồi 3 gian giữa tạo đấu và đắp nổi hai con kìm nóc hình đầu rồng, chính giữa mái tạo hình bánh xe luân hồi và hình chữ Vạn lồng bên trong. Hai bên tường hồi phía trước xây tường lửng lối hai trụ biểu, phía trên cùng trụ biểu đắp nghê chầu vào gian giữa trong uy nghi. Tam quan được chùa xây dựng theo kiểu chồng diêm 2 tầng mái, gồm 3 cửa: cửa chính và hai cửa phụ hai bên. Trên các đầu đao, góc mái, con kìm đều được trang trí các đề tài, họa tiết như tứ linh, tứ quý kết hợp đề tài phật giáo công phu. Giá trị nhất phải kể đến đó là 03 pho tượng Tam Thế, các tượng: Thích Ca, Văn Thù, Phổ Hiền, Quan Âm chuẩn đề…mang phong cách nghệ thuật thế kỷ XVIII, XIX.

Với những giá trị tiêu biểu trên, đình Nội, chùa Phúc Khánh, tỉnh Ninh Bình đã được Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng Di tích kiến trúc nghệ thuật quốc gia theo Quyết định số 3236/QĐ-BVHTTDL ngày 09/9/2025./.

                                        Khánh Chi

 (Theo hồ sơ tư liệu Cục Di sản văn hóa)