Đình Thái Khê

Các công trình kiến trúc của đình Thái Khê mặc dù đã bị tiêu thổ trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp, nhưng vẫn còn bảo lưu được một vài mảng chạm khắc mang phong cách nghệ thuật thời Nguyễn. Bên cạnh đó, đình còn bảo tồn được nhiều giá trị di sản văn hóa phi vật thể cùng các di vật có giá trị từ thời Lê Trung Hưng cho đến thời Nguyễn. Gian bên phải Đại bái đình Thái Khê đặt một ban thờ để phụng thờ vị lưỡng quốc Trạng nguyên Nguyễn Trung Trực. Theo người dân địa phương cho biết, trước đây làng Thái Khê có văn chỉ để thờ Nguyễn Trung Trực, nhưng đã bị phá hủy trong thời kháng chiến chống Pháp, mãi đến năm 1998 mới đặt ban thờ trong đình để phụng thờ.

          Đình Thái Khê còn là nơi gắn bó với phong trào cách mạng của xã Cấn Hữu ngày nay và địa phương lân cận. Ngay từ trước cách mạng năm 1943, Thái Khê đã có cán bộ Việt Minh gây dựng cơ sở, gây dựng lực lượng vũ trang cách mạng. Đội thanh niên tự vệ của làng đã xuất quân từ đình Thái Khê tham gia giành chính quyền ở huyện Quốc Oai và thành lập chính quyền lâm thời ở xã. Tại đình còn diễn ra nhiều sự kiện cách mạng quan trọng như: Tổng tuyển cử đầu tiên của chính quyền dân chủ nhân dân; là nơi vận động “mùa đông binh sĩ” cho 8 xã trong vùng. Đây cũng là nơi tháng 02/1947 tổ chức mít tinh, đồng chí Tôn Đức Thắng đã vào đình Thái Khê thăm hỏi và nói chuyện với nhân dân, cán bộ xã trong khu vực. Theo cuốn Tôn Đức Thắng - Tiểu sử khi viết về giai đoạn “Cùng Đảng, Nhà nước lãnh đạo sự nghiệp kháng chiến, kiến quốc” cho biết: “Vào tháng 11 năm 1946, khi cuộc chiến tranh xâm lược nước ta của Thực dân Pháp đang đến gần, theo tinh thần “công việc khẩn cấp bấy giờ” của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Thường vụ Trung ương Đảng quyết định cử một số phái đoàn của Chính phủ, Quốc hội, Mặt trận Liên Việt đi các địa phương làm công tác vận động nhân dân, tổ chức các cuộc nói chuyện về những nhiệm vụ chủ yếu của kháng chiến, động viên các tầng lớp nhân dân sẵn sàng chiến đấu. Tôn Đức Thắng với giấy giới thiệu do Chủ tịch Hồ Chí Minh ký, được cử đi hai tỉnh Hà Đông và Sơn Tây là địa bàn hoạt động trước mắt của Chính phủ và trung ương”. Trong thời gian này, được Huyện ủy giao nhiệm vụ, Chi bộ xã Cấn Xá đã cùng Ủy ban kháng chiến, Ủy ban hành chính, Mặt trận Việt Minh và các đoàn thể hai xã, trực tiếp là nhân dân, cán bộ xã Hữu Quang chuẩn bị chu đáo về mọi mặt để đón Bác Tôn về thăm. Hơn 2.000 người thuộc 07 xã từ Phú Cát, Hòa Thạch, Đồng Thái, Liệp Tuyết, Nghĩa Hương và nhân dân, cán bộ Cấn Xá - Hữu Quang đến dự. Thay mặt Chính phủ và Hồ Chủ Tịch, Bác Tôn đã kêu gọi toàn dân trường kỳ kháng chiến: “Bác Tôn đã truyền đạt tỉ mỉ đường lối trường kỳ kháng chiến của Đảng, lời kêu gọi của Hồ Chủ Tịch. Bác kêu gọi mọi người đoàn kết chặt chẽ xung quang Đảng, Chính phủ và Hồ Chủ Tịch tích cực ủng hộ và tham gia kháng chiến”.

          Năm 1949, Pháp kéo quân từ thị xã Sơn Tây về càn quét Cấn Hữu. Chúng tập trung quân tại chợ Bương, trú quân ở đình Thái Khê rồi xây bốt chợ Bương, biến khu vực này thành một vị trí chiếm đóng đầu tiên trên đê sông Tích, thuộc xã Cấn Hữu. Với mục tiêu là dễ kiểm soát lực lượng kháng chiến của ta, đồng thời dễ liên lạc với các bốt xung quanh như Mai Lĩnh, Gốt, Thanh Quang… Ngoài ra, đình Thái Khê còn là nơi Bộ trưởng ngoại giao Hoàng Minh Giám đặt địa điểm liên lạc cho các cấp trên để chỉ đạo kháng chiến. Sau đó là địa điểm luyện quân, đồng thời làm kho lương thực của hợp tác xã… cho tới khi bị giặc Pháp chiếm đóng và tàn phá.

Với những giá trị tiêu biểu trên, đình Thái Khê đã được Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng Di tích lịch sử quốc gia tại Quyết định số 3234/QĐ-BVHTTDL ngày 09 tháng 9 năm 2025./.

                                        Khánh Chi

 (Theo hồ sơ tư liệu Cục Di sản văn hóa)