Hang Ngườm Sâu, tỉnh Lạng Sơn

Năm 2000, tỉnh Lạng Sơn tiến hành đào thám sát với diện tích 0,8m2. Kết quả khảo sát và thám sát bước đầu ghi nhận tầng văn hóa dày khoảng 0,5m cấu tạo gồm sét vôi và vỏ nhuyễn thể. Hiện vật thu được có sự đa dạng hơn bao gồm đồ đá và đồ gốm. Một số loại hình như: Rìu mài lưỡi, mài toàn thân, dấu Bắc Sơn, bàn mài và một vài mảnh tước cũng được phát hiện cùng. Từ các đặc trưng sơ bộ cho thấy, sưu tập hiện vật đá và gốm tại hang Ngườm Sâu có nhiều nét gần gũi với địa điểm hang Phia Điểm (huyện Cao Lộc). Đặc trưng nhóm di vật tại hang Ngườm Sâu bước đầu được nhận định thuộc Văn hóa Mai Pha.

Tháng 7 năm 2023, Bảo tàng tỉnh Lạng Sơn tiến hành khai quật di chỉ khảo cổ học hang Ngườm Sâu. Qua 02 hố khai quật tại đây, khoảng 900 hiện vật đá đã được phát hiện. Loại hình hiện vật qua thống kê sơ bộ gồm: Hòn ghè, công cụ hạch đá, rìu mài lưỡi, công cụ mảnh, mảnh tước, dấu và nguyên liệu tạo dấu Bắc Sơn, mảnh tách, đá nguyên liệu và một số loại hình không xác định. Vai trò của nhóm nguyên liệu cuội sông/suối trong quá trình sản xuất và cấu tạo các công cụ đá tại hang Ngườm Sâu có vai trò nổi trội hơn so với nhóm nguyên liệu được ghè tạo từ đá vôi. Nhóm nguyên liệu ghi nhận sự có mặt của basalt, granite, cuội phiến sét, đá vôi và một số loại nguyên liệu chưa xác định.

Về địa tầng di tích: Kết quả khai quật hang Ngườm Sâu cho thấy, địa tầng của 2 hố khai quật có sự khác biệt nhau, do vị trí hố H1 thấp nên việc cư trú sinh hoạt ở không được thuận tiện nên có sự dịch chuyển trong phạm vi nền hang. Trong lớp văn hóa này, số lượng mảnh tước, nguyên liệu và dấu Bắc Sơn ít hơn đáng kể so với lớp văn hóa 2.2 sớm hơn. Điều đó cho thấy rằng, mức độ và quá trình chiếm cư tại di chỉ có thể diễn ra không đồng đều trên nền hang. Tất cả điều đó nói lên rằng, trong thế Holocene (Toàn tân) Ngườm Sâu là một di chỉ cư trú của cư dân Văn hóa Bắc Sơn. Trong giai đoạn Pleistocene muộn (Cánh tân), đây là một di tích cổ sinh. Ngoài lớp văn hóa, 2 hố khai quật đều xuất lộ lớp sét vàng chứa các hóa thạch xương răng động vật. Như vậy, trước khi di chỉ được chiếm cư bởi cư dân tiền sử, đây cũng là một di tích cổ sinh. Dấu tích còn lại trên trần hang, trong trầm tích sớm nhất dưới lòng hang và bằng chứng về quá trình cư trú của cư dân cổ Bắc Sơn cho thấy đây là một di tích “hiếm gặp” không chỉ ở Lạng Sơn mà còn ở phạm vi Bắc Việt Nam. Các giá trị bước đầu có thể nhận định bao gồm giá trị nghiên cứu về cổ địa chất, cổ sinh địa tầng và khảo cổ học mang tầm phạm vi quốc gia.

Về đặc trưng di vật: Các loại hình hiện vật phát hiện trong 2 hố khai quật bao gồm dấu Bắc Sơn, công cụ mảnh, các công cụ hạch không định hình, rìu mài lưỡi lan thân cho thấy, đây là một di tích đặc trưng cho Văn hóa Bắc Sơn ở Việt Nam. Sưu tập nguyên liệu và dấu Bắc Sơn phát hiện tại di chỉ cho thấy sự lựa chọn có tính chất chuyên hóa trong việc khai thác và sử dụng nguyên liệu để tạo ra các nhóm loại hình hiện vật này.

Về niên đại: Kết quả khai quật năm 2023 khẳng định di tích hang Ngườm Sâu có lớp một văn hóa. Dựa vào các thuộc tính nổi bật của một số loại hình công cụ cũng như sự có mặt của một số tiêu bản rìu mài lưỡi phát hiện trong hố khai quật và trên bề mặt cho thấy hang có thể bị chiếm cư từ giai đoạn muộn của Holocene sớm tới giai đoạn sớm của Holocence trung (8.500BP – 6.500BP).

Qua nghiên cứu cấu trúc tầng văn hóa và các hiện vật được phát hiện tại di tích hang Ngườm Sâu, các nhà nghiên cứu khảo cổ học khẳng định: Trước khi có sự chiếm cư của cư dân Bắc Sơn thì Ngườm Sâu là một di tích chứa các hóa thạch cổ sinh, có tuổi Cánh Tân muộn. Tới giai đoạn cuối Pleistocene và Holocene sớm, hang được cư dân Bắc Sơn sử dụng để cư trú

Với những giá trị tiêu biểu trên, hang Ngườm Sâu, tỉnh Lạng Sơn đã được Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng Di tích khảo cổ tại Quyết định số 3238/QĐ-BVHTTDL ngày 09 tháng 9 năm 2025./.

                                        Khánh Chi

 (Theo hồ sơ tư liệu Cục Di sản văn hóa)