Xếp hạng di tích quốc gia Chùa Chu Quyến, xã Chu Minh, huyện Ba Vì, thành phố Hà Nội

Chùa Chu Quyến cùng Đình Chu Quyến (xếp hạng năm 1962) và Đền Chu Quyến (xếp hạng năm 1999) tạo thành cụm di tích quốc gia: đình - đền - chùa Chu Quyến.
Chùa Chu Quyến thờ Phật theo phái Đại Thừa. Hiện nay, chùa không còn bảo lưu, giữ gìn được những di vật hay tài liệu nói về niên đại khởi dựng. Tuy nhiên, cụm di tích đình - đền - chùa được bố trí trong một quy hoạch thống nhất, hài hòa trong không gian cảnh quan chung của làng. Do vậy, có thể suy đoán chùa Chu Quyến được xây dựng từ sớm (khoảng thế kỷ XVII-XVIII), để cùng với đình, đền trở thành địa chỉ sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng cộng đồng.
Dòng chữ Hán ghi trên câu đầu bên trái Tiền đường có ghi “Thành Thái ngũ niên tam nguyệt nhị thập tứ nhật hưng công tu tạo Đại cát” cho thấy, chùa Chu Quyến được tu sửa vào năm Thành Thái 5 (1893). Vào những năm cuối thế kỷ 20, nhà sư trụ trì cùng dân làng đã huy động công đức tu sửa chùa và phục dựng lại một số hạng mục nhằm đáp ứng nhu cầu sinh hoạt tâm linh của công đồng dân cư.
Khuôn viên chùa khá rộng, xung quanh là cây cối sum suê. Chùa nhìn theo hướng Nam, bao gồm các hạng mục: tam quan gác chuông, tiền đường và thượng điện, nhà Tổ, nhà Mẫu. Tam quan gác chuông của chùa Chu Quyến là hạng mục kiến trúc được thiết kế với ba lối đi. Lối đi chính giữa xây kiểu chồng diêm hai tầng tám mái. Nhà Tiền đường gồm 5 gian 2 chái xây trên nền cao hơn mặt sân 35 cm, xung quanh nền bó vỉa gạch, mái lợp ngói mũi hài với 1 tầng 4 mái đao. Toà Thượng điện ba gian kiểu tường hồi bít đốc, mái lợp ngói mũi hài, một đầu nối liền giữa tiền đường tạo thành mặt bằng chữ Đinh. Nhà tổ kết cấu kiểu chữ nhị. Nhà tiền bái 5 gian xây kiểu tường hồi bít đốc. Toà hậu cung ba gian, điện Mẫu 5 gian kiểu tường hồi, bít đốc.
Hiện tại, các hạng mục như tam bảo, tam quan gác chuông, nhà tổ, nhà khách cũng được quan tâm hưng dựng, quy hoạch tổng thể hài hoà các công trình trong quần thể di tích. Chùa Chu Quyến là một công trình kiến trúc tôn giáo có quy mô bề thế. Trong khuôn viên thoáng rộng các nếp nhà được bố cục hợp lý, tỷ lệ cân đối, hài hoà với không gian đã tạo ra sự thống nhất giữa kiến trúc với cảnh quan. Các công trình kiến trúc vẫn bảo tồn theo phong cách truyền thống như: toà Tam bảo kết cấu kiểu chữ đinh, các mảng trang trí trên kiến trúc mang giá trị nghệ thuật cao.
Ngoài ra, chùa còn lưu giữ được hệ thống di vật có giá trị gồm: 37 pho tượng cổ có niên đại từ thế kỷ XVIII, XIX, một chuông đồng niên hiệu Thành Thái (1889); hệ thống hoành phi, câu đối, cửa võng, y môn… mang giá trị nghệ thuật điêu khắc thế kỷ XIX -XX. Bộ tượng tròn của chùa có niên đại tạo tác từ thời Lê đến thời Nguyễn. Đặc biệt, các pho tượng có niên đại thời Lê là những tác phẩm điêu khắc nghệ thuật hoàn hảo, thể hiện ở sắc thái và nét đục chạm mềm mại, tinh tế.