Cổng Tò Vò, tỉnh Quảng Ngãi

Từ đó, tên gọi Tò Vò còn được các vị Tiền Hiền ở Lý Sơn lấy làm địa danh của một xóm nhỏ nằm ở thôn Tây An Vĩnh, huyện Lý Sơn – Xóm Tò Vò. Thắng cảnh Cổng Tò Vò là dấu vết từ các đợt phun trào núi lửa, các đợt biển tiến Flandrian nên chứa đựng những thông tin giá trị về lịch sử vận hành của trái đất, sự tiến hóa của các hệ sinh thái trên trái đất; về cổ hải dương, cổ sinh; góp phần tạo nên sự hội tụ các di sản địa chất, địa mạo (đá bazan, đá beach rock), di sản đa dạng sinh học (loài, gen...). Chính vì vậy, nơi đây trở thành địa điểm nghiên cứu, học tập của các nhà nghiên cứu, khoa học và sinh viên của các tổ chức, các trường Đại học trong và ngoài nước.

Cổng Tò Vò là một thắng cảnh nổi tiếng của tỉnh Quảng Ngãi và Việt Nam. Nằm trên vùng đất đảo Lý Sơn, thắng cảnh Cổng Tò Vò gắn liền với các tầng văn hóa cổ (Văn hóa Sa Huỳnh, Văn hóa Chămpa, Văn hóa Việt) với các di tích khảo cổ học nổi tiếng: Xóm Ốc, Suối Chình; gắn những câu chuyện lịch sử về quá trình khai hoang lập làng của người Việt vào thế kỷ XVII, gắn với truyền thống yêu nước, ý chí kiên cường đánh giặc ngoại xâm, bảo vệ toàn vẹn chủ quyền biển đảo của đội hùng binh, hải đội Hoàng Sa. Thắng cảnh Cổng Tò Vò với vẻ đẹp hoang sơ, tự nhiên mà không có bất kỳ sự can thiệp của con người đã góp phần tạo nên một quần thể danh lam thắng cảnh trên vùng đất đảo Lý Sơn. Cổng Tò Vò cùng với các địa danh khác trên đảo Lý Sơn trở thành nguồn cảm hứng ra đời những tuyệt tác từ xưa đến nay trên nhiều lĩnh vực văn học, mỹ thuật, nhiếp ảnh...

Ngoài các giá trị di sản văn hóa vật thể, các giá trị di sản văn hóa phi vật thể luôn gắn với dấu tích nghìn năm của ba lớp cư dân Sa Huỳnh - Champa - Đại Việt, lịch sử bảo vệ chủ quyền biển đảo quốc gia như lễ hội, tập quán xã hội - tín ngưỡng (Lễ khao lề thế lính Hoàng Sa, Lễ hội đua thuyền tứ linh, lễ hội Nghinh Ông, hội dồi bòng, lễ dựng nêu…), tri thức dân gian về nghề thủ công truyền thống (nghề trồng hành, tỏi; nghề đan lưới), tri thức dân gian về ẩm thực, nghệ thuật trình diễn dân gian ca cổ; di sản tư liệu Hán Nôm…

Với những giá trị tiêu biểu trên, Cổng Tò Vò, tỉnh Quảng Ngãi đã được Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng Danh lam thắng cảnh quốc gia tại Quyết định số 3235/QĐ-BVHTTDL ngày 09 tháng 9 năm 2025./.

                                        Khánh Chi

 (Theo hồ sơ tư liệu Cục Di sản văn hóa)