Đền Hoả Thần, Thành phố Hà Nội

Tiền tế là nếp nhà ngang, xây kiểu tường hồi bít đốc tay ngai. Mái lợp ngói ta, đầu hồi xây trụ biểu cao lưng chừng mái. Trụ có mặt cắt ngang hình vuông, đỉnh đặt tượng nghê. Nhà gồm 03 gian rộng lòng, bên trên cửa ra vào treo bức hoành lớn: "Hỏa Thần từ" (đền Hỏa Thần) làm vào tháng trọng Xuân năm Giáp Tý đời vua Tự Đức (tháng 02/1848). Bộ khung nhà tiền tế khá vững chắc, được làm kiểu vì kèo quá giang. Toàn bộ các chi tiết gỗ trên khung nhà được bào trơn, bào soi nên rất nhẹ nhàng. Nền nhà lát gạch Bát Tràng cổ, hai tường hồi đặt hai tấm bia đá lớn niên hiệu Thiệu Trị. Nội dung bia ghi việc xây dựng mở rộng và công đức vào đền.

Phương đình nối tiền tế và cung cấm là ngôi nhà vuông làm dạng 04 mái với các đao cong ngược lên. Toàn bộ kiến trúc này dựng trên 04 cây cột gỗ lớn, chu vi 136cm. Đầu của hai hồi nóc trang trí mặt hổ phù đang ngậm vành trăng. Hai bộ vì chính có kết cấu kiểu chồng rường, giá chiêng. Giữa hai xà đai nối các hàng cột đều đặt tượng nghê lớn, mặt nghê hướng vào trong lòng nhà. Dọc theo diềm của hai mái trước và sau chạm thủng hoa văn rồng chầu. Bên dưới câu đầu của cả 04 cột cái có 04 mảng chạm thủng đầu rồng.

Nền nhà Phương đình cao 20cm so với bên ngoài, bên trong đặt 03 ban thờ lớn. Ngoài cùng thờ Tam tòa Thánh Mẫu và bốn Cô Chầu, ban thứ hai thờ Phật, trong cùng là hương án thờ tượng Đức ông và sáu Ông Hoàng. Các nhân vật này vốn không có mặt tại di tích ngay từ buổi đầu, về sau, do nhiều nguyên nhân, đặc biệt là do quan niệm dân gian về tôn giáo tín ngưỡng nên dần xuất hiện tại đây.

So với kiến trúc các bộ phận khác của đền Hỏa Thần, Phương đình là nơi tập trung đậm đặc nhất các mảng điêu khắc. Các con rường chạm nổi vân mây, lá lật, đấu kê, hình cánh sen, đầu dư thể hiện hình đầu rồng, các bức cốn trong giá chiêng hình chim phượng đang bay. Đặc biệt nhất là 04 tượng nghê đỡ 02 câu đầu của 02 vì chính, các linh vật này được thể hiện giống nhau, chân và đuôi cách điệu và rất gần hình nghê trên kiến trúc Phương đình của đền Bạch Mã, đình Thanh Hà (quận Hoàn Kiếm).

Cung cấm là nếp nhà ngang 03 gian cao vượt lên so với kiến trúc bên ngoài. Nhà xây theo kiểu tường hồi bít đốc, các bộ vì có kết cấu giống nhau theo dạng vì kẻ chuyền. Mặt trước của tòa nhà là hệ thống cửa bức bàn, các cánh cửa làm theo lối " thượng song hạ bản " để lấy ánh sáng cho bên trong. Gian giữa xây bệ gạch lớn để thờ đức Hỏa Thần. Tượng Thần có khuôn mặt phương phi, áo long bào và được đặt trang trọng trong khám kính lớn chạm rồng. Phía ngoài khám có hai pho Thị giả nhằm tăng thêm sức mạnh của thần Hỏa. Hai pho tượng này mang đậm chất dân dã của nghệ thuật truyền thống.

Đền Hỏa Thần vẫn lưu giữ được các di vật khá phong phú, đa dạng với nhiều chủng loại và chất liệu khác nhau, như: 04 bức hoành phi; 03 đôi câu đối; 02 chuông đồng nhỏ; 20 pho tượng tròn lớn nhỏ; 02 bát hương gốm Phù Lãng (thế kỷ XVIII); 01 hòm đựng 04  đạo sắc phong thần có các niên hiệu: Duy Tân năm thứ 3 (1909), Tự Đức thứ 33 (1880),  Đồng Khánh thứ 2 (1888), Khải Định thứ 9 (1924)…

Đền Hoả Thần được Bộ trưởng Bộ Văn hoá - Thông tin (nay là Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch) công nhận là di tích quốc gia tại Quyết định số 1964/QĐ-VH ngày 27/8/1996./.

Tuyết Chinh

(Theo hồ sơ tư liệu Cục Di sản văn hoá)