Đền Song Trung và mộ Hoàng Vĩnh Tộ, Hoàng Vĩnh Dụ, xã Tân Gianh, tỉnh Quảng Trị

Hoàng Vĩnh Tộ sinh ra và lớn lên trong thời kỳ đất nước nội chiến, lịch sử dân tộc đầy biến động, tương truyền, thuở còn nhỏ Hoàng Vĩnh Tộ là cậu bé khôi ngô, tuấn tú, thông minh. Khi trưởng thành, ông là một thanh niên hào kiệt, có sức khỏe phi thường, có chí khí, thông minh, hiểu biết hơn người, giàu lòng yêu nước, thương dân. Ồng đã tụ tập các thanh niên trong làng luyện tập võ thuật, binh đao để rèn luyện sức khỏe và bảo vệ quê hương, đất nước. Văn bia ở đền Song Trung ghi rõ: Đương khi quốc triều Trung hưng sáng rõ thiên thời, mưu (tính) việc người, ngài dắt díu con cháu trong nhà, chống gậy xách áo đi theo đại quân đến Vạn Lại hành tại (tức Hành cung Vạn Lại - kinh đô thời Lê Trung Hưng, từ 1546 đến 1593), phất cờ chém tướng, hai lần lập được đại công. Vào năm Thận Đức nguyên niên (1600), Ông được vinh phong là Hiệp Mưu Dương Vũ công thần, Đặc tiến Phụ quốc Thượng tướng quân Cẩm y vệ Thự vệ sự, ban tước Hầu. Sau khi mất, Ông được truy phong tước Phúc Khê Hầu Đại Vương tôn thần.

Hoàng Vĩnh Dụ là con trai trưởng của Hoàng Vĩnh Tộ. Từ nhỏ, Ông đã thông minh, lanh lợi, theo cha luyện võ và tập đánh trận giả. Năm Thận Đức nguyên niên (1600), hưởng ân đức của cha, ông được phong tước Hoằng Dũng Hầu. Vốn thông minh hơn người, có ý chí tự lực, tự cường, ý thức độc lập dân tộc, yêu quê hương, đất nước, đợi đến khi đất thần kinh đã khôi phục lại, được tới đeo ngọc bội cùng thẻ hình cá, đốc trách như hổ lữ, thiết lập mưu kế có hiệu lực, suy tiến công, thắng trận ở địa đầu đất Giao Thủy (Nam Định). Ông đã cùng cha tham gia nhiều trận chiến chống nạn cát cứ, góp phần phò vua Lê Thế Tông trở lại Thăng Long (tháng 4 năm 1593), đánh dấu mốc nhà Lê Trung Hưng. Năm Vĩnh Tộ triều Lê thứ 10 (1628), ông được phong làm Dương vũ Uy dũng Tán trị Công thần Đặc tiến Phụ quốc Thượng tướng quân Điện tiền Đô hiệu điểm ti Tả hiệu điểm Hầu tước. Khi mất, Ông được truy phong tước Hoằng Dũng Đại Vương Tôn Thần.

Hoàng Vĩnh Tộ, Hoàng Vĩnh Dụ là hai vị công thần, có công lao to lớn trong công cuộc đấu tranh chống cát cứ, chống ngoại xâm, bảo vệ quê hương và phục hưng đất nước dưới triều Lê Trung Hưng. Cùng với các tư liệu văn bia, lịch sử của địa phương, của quốc gia, di tích Mộ Hoàng Vĩnh Tộ, Hoàng Vĩnh Dụ tại xã Phù Cảnh, huyện Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình (nay là tỉnh Quảng Trị) phần nào minh chứng rõ nét về thân thế, sự nghiệp và công lao đóng góp của hai cha con ông Hoàng Vĩnh Tộ và con là ông Hoàng Vĩnh Dụ trong lịch sử dân tộc.

Di tích Mộ Hoàng Vĩnh Tộ, Hoàng Vĩnh Dụ có giá trị trong việc nghiên cứu về dân tộc học, xã hội học, về quá trình di dân, khai phá vùng đất Bố Chính, về sự hình thành, phát triển các dòng họ, hình thành cộng đồng dân cư thiết lập làng, xã thời Lê, ở Quảng Bình nói chung, xã Phù Cảnh, Quảng Trạch (xưa là xã Phù Kinh, châu Bố Chính) nói riêng trong quá trình khai thiết Quảng Bình vào thời Hồng Đức năm (1470 - 1497). Đặc biệt, di tích có giá trị trong việc nghiên cứu các loại hình văn bia thời phong kiến của Việt Nam nói chung, của tỉnh Quảng Bình nói riêng về lịch sử phát triển các loại hình văn bia từ thời Lý, Trần, Lê, Nguyễn. Văn bia ở đền Song Trung được đánh giá là loại hình văn bia khá sớm ở Quảng Bình. Đây là văn bia có hình dáng, cấu trúc, phong cách thời Lê - Lê Cảnh Hưng thứ 17 (năm 1756), cách ngày nay gần 300 năm.

Đền Song Trung: được xây dựng theo lối kiến trúc các đền, miếu thờ phổ biến của làng quê Việt Nam. Đền quay về hướng Tây. Kiến trúc của Đền bao gồm: Từ ngoài vào là trụ cổng, tiếp đến là bức bình phong, nhà bia, đến các ban thờ và trong cùng là đền thờ. Đền được thiết kế ba gian, có chiều dài 4,92m; có ba cửa xây theo hình vòng cung, có chiều cao 1,985m, kích thước của cửa ở giữa rộng 1,150m, hai cửa hai bên tả hữu rộng 0,98m; khoảng cách giữa các cửa rộng 0,97m. Trong điện có ba cấp thờ. Cấp trên cùng đặt bia thờ hai Thuỷ tổ của dòng họ Hoàng là ông già Trùm và bà già Trùm. Hai bia thờ hai bên trong là bia thờ hai vị công thần Hoàng Vĩnh Tộ và Hoàng Vĩnh Dụ; hai bia thờ hai bên ngoài cùng là thờ Tổ nội và Tổ ngoại. Hai cấp thờ tiếp theo đặt hai lư hương thờ các vị thần tổ Hoàng tộc.

Với những giá trị tiêu biểu trên, Đền Song Trung và mộ Hoàng Vĩnh Tộ, Hoàng Vĩnh Dụ, tỉnh Quảng Trị đã được Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng Di tích lịch sử quốc gia tại Quyết định số 3233/QĐ-BVHTTDL ngày 09 tháng 9 năm 2025./.

                                        Khánh Chi

 (Theo hồ sơ tư liệu Cục Di sản văn hóa)