Địa điểm nổi dậy của nông dân Ninh Thạnh Lợi (1972), tỉnh Bạc Liêu

Sau khi xâm lược Việt Nam, Thực dân Pháp biến nước ta thành thuộc địa nửa Phong kiến. Suốt hơn 80 năm đô hộ của Thực dân, nhân dân ta mà phần lớn là nông dân sống trong cảnh một cổ hai tròng, đời sống vô cùng lầm than, cơ cực, không chút tự do bởi sự bóc lột nặng nề cùng với những chính sách cai trị khắc nghiệt của bọn Thực dân, Phong kiến. Có áp bức, bóc lột là có đấu tranh chống áp bức bóc lột, đó là qui luật của mọi thời đại; khắp nơi trong nước ta, nổ ra hàng loạt cuộc đấu tranh chống Thực dân Pháp và bọn tay sai. Ở tỉnh Bạc Liêu, trong những năm 20 của thế kỷ XX cũng nổ ra nhiều cuộc đấu tranh, tiêu biểu nhất là Sự kiện nông dân Ninh Thạnh Lợi nổi dậy vũ trang năm 1927 chống ách thống trị thực dân Pháp và bọn tay sai do Trần Kim Túc (Chủ Chọt) lãnh đạo, đã gây được tiếng vang lớn. Tuy cuộc nổi dậy còn mang tính tự phát và cuối cùng bị thực dân Pháp dập tắt, song đã làm cho kẻ thù khiếp đảm và chùn bước, tác động lớn đến chính sách ruộng đất của Thực dân ở Đông Dương và mang lại cho chúng ta những bài học lịch sử vô cùng qúy giá. Ninh Thạnh Lợi vào cuối thế kỉ XIX hãy còn là vùng đất hoang sơ, phèn mặn,  dân cư thưa thớt. Những người về đây sinh sống có 3 tộc người: Kinh, Khmer, Hoa, trong đó người Khmer chiếm số đông. Nhưng đa số, họ là những người nghèo khó từ nhiều nơi khác đến, họ đã không tìm được cái ăn, cái mặc nơi chôn nhao cắt rốn, hoặc bị bóc lột nặng nề bởi bọn cường hào ác bá,... nên đã chèo chống, trôi nổi đến đây để tìm nguồn sống mới.

Nói đến sự kiện này chúng ta phải nhắc đến Trần Kim Túc (tự Chọt) sinh năm 1887, tử trận ngày 09/5/1927 (nhằm ngày 09 tháng 4 năm Đinh Mão). Ông là một người Kinh gốc Hoa lai Khmer, cùng vợ là bà Châu Thị Mẫn bồng theo đứa con gái 01 tuổi rời Trà Lây - Sóc Trăng đến Ninh Thạnh Lợi lập nghiệp vào năm 1919. Cùng đi với gia đình Trần Kim Túc còn có các chị em ruột của ông là: Trần Kim Huê, Trần Kim Lến, Trần Kim Thành, Trần Kim Báo; em vợ: Châu Nhum và 4 người em cùng mẹ khác cha là: Lâm Cuối (Vĩnh Thanh), Lâm Co, Lâm Cang, Lâm Úi và một số thân tộc khác. Ông Trần Kim Túc nhờ biết làm ăn, lại có công chiêu tập nhiều gia đình nông dân về Ninh Thạnh Lợi khai khẩn đất hoang nên chẳng bao lâu ông trở thành một phú nông, có trong tay khoảng 500 hécta ruộng đất, hàng năm thu hoa lợi khoảng 15.000 giạ lúa. Ông lại là người hiểu biết chữ nghĩa và nói thành thạo 3 thứ tiếng: Kinh, Hoa và Khmer, vì thế ông rất có uy tín với làng xã nên được bầu làm Hương chánh rồi sau đó ít lâu, ông làm Hương chủ trong Ban hội tề Ninh Thạnh Lợi mà dân gian quen gọi là Hương chủ Chọt hay Chủ Chọt.

Những người nông dân đến sinh sống tại Ninh Thạnh Lợi mặc dù từ nhiều nơi đổ về, nhiều sắc tộc khác nhau, nhưng họ lại sống rất đoàn kết, nên trong cái khổ cực, bần hàn, họ vẫn tìm được sự an ủi lẫn nhau. Họ chỉ biết khai hoang làm ruộng, vườn; Họ nghĩ rằng: Mảnh vườn thửa ruộng mà họ bỏ nhiều công sức, đôi khi bỏ cả tính mạng để khai hoang, phục hóa thì phải là của họ. Và cũng không ai biết làm thủ tục hợp thức hóa theo luật lệ của chế độ Thực dân, Phong kiến lúc bấy giờ. Họ chỉ nghĩ giản đơn theo lối quen xưa: Miếng ruộng nào bỏ hoang 03 năm thì kẻ khác mới được làm chủ. Cũng vì vậy mà năm 1922, tên Beauville Eynaud - một địa chủ người Pháp rất xảo quyệt, lợi dụng những sơ hở trên của người nông dân Ninh Thạnh Lợi cộng với những luật lệ bất hợp lý đối với nông dân mà chế độ thực dân, phong kiến đưa ra (song rất có lợi cho chúng), hắn tiến hành thủ đoạn bố trí cho tay chân thuộc hạ làm đơn xin khẩn đất ở Ninh Thạnh Lợi ngay trên những thửa ruộng mảnh vườn đã được nông dân ở đây khai phá bấy lâu, để rồi sau đó, dàn cảnh mua lại những biên lai xin khẩn đất đó. Và hiển nhiên ngay sau đó, Eynaud có trong tay 9 phần 10 số đất ở Ninh Thạnh Lợi.

Khi biết được Eynaud dùng biện pháp mua chuộc những tên cai tổng, xã trưởng để chiếm đất của nông dân, ông Trần Kim Túc cùng nông dân Ninh Thạnh Lợi đã tiếp tục làm đơn từ kiện xã trưởng Ninh Thạnh Lợi và chánh tổng Thanh Yên. Nhưng tất cả những đơn từ khiếu kiện đều bị chế độ Thực dân Pháp và bọn tay sai ém nhẹm. Với hình thức đấu tranh khiếu kiện bằng đơn từ đã không còn hiệu quả, ông Trần Kim Túc nhận thấy đã đến lúc phải dùng đến phương thức đấu tranh cao hơn, mạnh mẽ hơn - đó là phương thức tập hợp lực lượng nông dân nổi dậy vũ trang chống bọn cướp đất, chống chính quyền Thực dân Pháp và bọn tay sai.

Cuộc nổi dậy vũ trang của nông dân Ninh Thạnh Lợi tuy thất bại và bị địch dìm trong bể máu, song đã làm chấn động khắp Nam kỳ, vang cả đến Đông Dương và nhà nước Pháp. Chính quyền Thực dân Pháp sau đó phải điều chỉnh ít nhiều chính sách cai trị, nhất là chính sách ruộng đất thuộc địa. Thống đốc Nam kỳ phải hứa với Toàn quyền Đông Dương là "sẽ cứu xét với tinh thần rộng rãi một số nguyện vọng của người Khmer, như việc đóng thuế, qui chế miễn đi lính cho sư sãi ", hắn còn hứa "sẽ cứu xét một cách công bình những vụ khiếu nại về ruộng đất ở làng Ninh Thạnh Lợi". Sau đó, nhiều vụ kiện của nông dân bị giựt đất, họ đều thắng kiện, riêng gia đình Chủ Chọt - Trần Kim Túc được trả lại 200 công đất, đám cường hào ác bá địa phương chùn tay, không dám lộng hành như trước...

Sự kiện Ninh Thạnh Lợi có sự đoàn kết nhất trí cao của 3 dân tộc anh em: Kinh, Khmer, Hoa; có sự chuẩn bị lâu dài về: Xây dựng căn cứ, huấn luyện nghĩa quân, rèn đúc vũ khí và tích trữ lương thực...đã để lại lòng tiếc thương, mến mộ của không chỉ những người nông dân tay lấm chân bùn trong vùng, mà ngay cả tầng lớp trí thức, các nhà báo có ít nhiều tinh thần dân tộc, chuộng công lý thời bấy giờ.

Với những giá trị tiêu biểu trên, Địa điểm nổi dậy của nông dân Ninh Thạnh Lợi (1972), tỉnh Bạc Liêu đã được Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng Di tích lịch sử quốc gia tại Quyết định số 607/QĐ-BVHTTDL ngày 12 tháng 3 năm 2024.

                                        Khánh Chi

 (Theo hồ sơ tư liệu Cục Di sản văn hóa)