Đình Đại Hạnh, tỉnh Hưng Yên

Tương truyền, đình Đại Hạnh được khởi dựng từ sớm, ban đầu có quy mô nhỏ. Đến thời Hậu Lê đời vua Lê Thần Tông niên hiệu Vĩnh Tộ đã tiến hành trùng tu, tộn tạo với quy mô lớn. Đình có kết cấu kiến trúc kiểu chữ Công gồm tòa Đại bái, 01 gian Ống muống, 03 gian Hậu cung và hai dãy Giải vũ phía trước sân. Qua thời gian biến thiên của tự nhiên và lịch sử ngôi đình cũng phần nào bị ảnh hưởng. Đặt biệt trong giai đoạn 1976 - 1977, các tòa Ống muống, Hậu cung và hai dãy giải vũ bị tháo rỡ, vật liệu được sử dụng vào các mục đích khác.

          Năm 1988, chính quyền và nhân dân trong thôn tiến hành khôi phục lại gian Ống muống và Hậu cung. Riêng tòa Đại bái vẫn giữ được gần như nguyên vẹn dấu ấn kiến trúc chạm khắc tiêu biểu thời Hậu Lê. Đình gồm các hạng mục công trình chính sau:

Nghi Môn: nằm trước cửa đình, được dựng dưới dạng trụ biểu với hai trụ lớn ở giữa làm cửa chính và hai trụ nhỏ hai bên làm cửa phụ. Khoảng cách hai trụ lớn rộng gấp đôi trụ nhỏ. Trụ lớn đế thắt bồng, bốn góc trang trí hình lá; thân trụ vuông, mặt trước và sau thân trụ đắp đôi câu đối bằng chữ Hán có nội dung ca ngợi công thần; ô lồng đèn đắp nổi biểu tượng tứ linh, phía trên bốn mặt đắp hổ phù ngậm chữ thọ, bốn góc là bốn đầu rồng ngẩng cao; đỉnh cột đắp bốn con phượng đầu chúc xuống nhìn về bốn phía, đuôi chổng lên trên và chụm vào nhau kiểu hình lá lật.

Sân đình: rộng, lát gạch đỏ. Xưa kia, hai bên sân đình còn có dãy giải vũ, nay dãy giải vũ không còn, thay vào đó là hai cây đại tươi tốt. Mỗi năm, đến mùa hoa đại nở, hương thơm lan tỏa khắp ngôi đình.

Đại bái: Đại bái gồm 3 gian 2 chái, có chiều dài khoảng 16,7m; chiều rộng 9,3m với kết cấu kiến trúc kiểu bốn mái truyền thống đặc trưng thời Lê. Bốn đầu đao mái được tạo tác thành các hình đầu rồng và hình lá lật. Kết cấu chính của phần mái gồm có hoành, dui, mè, gạch và ngói. Mái tòa Đại bái được lợp bằng ngói mũi hài hay còn gọi là ngói ta hay ngói vẩy rồng, được làm bằng đất nung, trực tiếp chống thấm dột và chống nóng, lợp trên lớp gạch màn và cũng có thể có lớp đất sét kẹp giữa. Với các viên ngói lợp so le, chồng lên nhau, phần lớn viên ngói bị che khuất chỉ lộ ra phần mũi cong tạo cảm giác nhẹ nhàng, thanh thoát cho toàn bộ diện rộng của mái.

Ống muống: Nối với Đại bái và Hậu cung là gian Ống muống kích thước dài 3,55m; rộng 3,5m. Ống muống có kết cấu kiến trúc đơn giản. Trước đây, Ông muống được làm bằng gỗ, chạm khắc hoa văn. Qua thời gian, các cấu kiện này không còn. Hiện nay, tại gian Ống muống treo bức đại tự nền đen, chữ và hoa văn màu vàng.

Hậu cung: là nơi linh thiêng cách biệt với thế giới ồn ào bên ngoài. Hậu cung ba gian với chiều dài 7,15m; rộng 4,5m. Hai bộ vì Hậu cung được kết cấu kiểu vì giá chiêng đơn giản. Trước đây, Hậu cung được làm bằng gỗ, có cửa bức bàn cài then đóng chốt. Các bộ vì chạm khắc hoa văn tứ linh (long, lân, quy, phượng), tứ quý (tùng, cúc, trúc, mai) rất sinh động. Trải qua thời gian, quá trình thay đổi của lịch sử, các cấu kiện kiến trúc của tòa này không còn, thay vào đó là các cấu kiện kiến trúc bằng gỗ mới.

Đình Đại Hạnh còn bảo lưu gần như nguyên vẹn các nét kiến trúc chạm khắc thời Hậu Lê ở tòa Đại bái. Các mảng chạm khắc tuy không nhiều song rất gắn kết, hài hòa trong tổng thể công trình kiến trúc. Để tài chạm khắc chủ yếu là biểu tượng linh vật trong bộ tứ linh và muông thú như hưu, nai, trâu, khỉ,… với sự sáng tạo của nghệ nhân đương thời các linh vật ở đây đều được thể thiện sức mạnh, sự vươn lên thống trị thiên nhiên cũng như niềm mong ước có cuộc sống bình yên, hạnh phúc của Nhân dân.

Với những giá trị tiêu biểu trên, đình Đại Hạnh, tỉnh Hưng Yên đã được Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng Di tích kiến trúc nghệ thuật quốc gia theo Quyết định số 1328/QĐ-BVHTTDL ngày 16/5/2025./.

                                        Khánh Chi

 (Theo hồ sơ tư liệu Cục Di sản văn hóa)