Đình Đông Ngạc, Thành phố Hà Nội

Trước cửa đình xây 2 cột trụ biểu và 2 bức bình phong theo trục thần đạo, trước đó là hồ nước rộng, liền sát đường là tam quan ngoại - nếp nhà ba gian, mặt bằng bốn hàng chân cột, đặt trên các chân tảng đá xanh. Phía trước tam quan bưng kín bằng gỗ, trên nền ván bưng khắc hai chữ Hán (Thiện và Ác) ở hai bên, gian giữa trổ cửa lớn ra vào, mái lợp ngói mũi hài, liền hồi tam quan xây 2 cổng nhỏ theo kiểu vòm cuốn, phần mái lợp giả ngói ống, nối tiếp là bức tường bao với nhà xích hậu tả hữu, hệ thống tường bao khép kín ngôi đình trong một khuôn viên khá rộng.

Tòa tam quan nội là ngôi nhà một gian nằm trên trục thần đạo, được làm bằng gỗ, mái lợp ngói mũi hài, ở giữa trổ 1 cửa lớn, 2 bên trổ 2 cửa nhỏ, thấp hơn. Nối liền tam quan là bức tường chạy ngang bao quanh một bên nối liền với tường hồi của nhà tả hữu mạc, khiến tổng thể kiến trúc ngôi đình thu lại theo kiểu nội đinh ngoại quốc.

Phía trong tam quan nội là khoảng sân bố cục cầu kỳ, kiểu ô bàn cờ, hai bên tả hữu là hai dãy nhà làm kiểu tường hồi bít đốc, 6 gian 2 dĩ, mái lợp ngói mũi hài, bờ nóc đắp kiểu bờ đinh, hai đầu đốc mái đắp hình đuôi cá, tạo đường gờ. Đoạn gấp khúc bờ dải tạo thành mái hiên hồi đầu đao uốn cong hình đuôi cá, vì kèo kiểu “thượng rường hạ kẻ”. Nhà bên tả đặt sáu tấm bia đá. Tấm bia lớn có rùa đội bia được đặt trên bệ ở gian chính giữa có niên hiệu Vĩnh Thịnh ngũ niên (1710), cả bia và rùa được trang trí giống với bia Tiến sĩ tại Văn miếu Quốc Tử Giám.

Đình gồm Đại bái và Hậu cung kiến trúc theo hình chữ đinh. Tòa Đại đình được bố cục thành 2 nếp nhà xếp hình chữ nhị, liên kết với nhau bằng hệ thống máng nước chạy từ hồi này sang hồi kia.

Tòa ngoại gồm nếp nhà 7 gian 2 dĩ, hầu hết bằng gỗ, xung quanh hồi nhà không xây tường mà đóng kín bằng các tấm cửa bức bàn, mở 8 cửa ra vào. Mặt bằng 8 hàng chân cột kê trên chân tảng đá xanh. Các bộ vì kèo làm theo kiểu “thượng chống rường - hạ kẻ chuyền”, mái lợp ngói mũi hài cổ, bờ nóc đắp kiểu bờ đinh, hai đầu đốc đắp hình nghê ở tư thế chạy vào nóc mái, đuôi uốn cong xoắn, cách điệu. Bờ dải làm kiểu gờ nổi, khoảng gấp khúc giữa bờ dải đắp hình nghê, đầu hướng vào nóc mái, thân chạy dọc theo bờ dải, bốn đầu đao được tạo cong vút, đầu đao là các hình đầu rồng, hướng vào nóc mái.

Tòa nội có kết cấu như tòa ngoại, nối liền tòa ngoại bằng hệ thống máng nước chạy suốt các đầu bảy của 02 tòa này được nối tiếp với nhau bằng những thanh xà đỡ ống máng nước. Nội thất bày các đồ thợ tự như kiệu rước, kiệu long đình, nhang án, sập thờ.

Hậu cung: là tòa nhà chạy dọc về phía sau, chia hai nếp nhà, nếp ngoài là Trung cung và nếp sau là Hậu cung.

Trung cung nối tiếp với Đại đình bằng hai nhà cầu nổi ở hai bên gọi là hành lang, khoảng giữa hai tòa Hậu cung và Đại đình tạo thành “cửa trời”, lấy ánh sáng tự nhiên, phía dưới trồng cây xanh tạo sự sinh động.

Hậu cung là nếp nhà ba gian, nội thất 4 hàng chân cột gỗ làm kiểu “thượng thu - hạ thách” đặt trên các chân tảng đá xanh, bộ khung nhà gồm bốn thức vì làm kiểu “thượng cốn - hạ kẻ”, mái phân thượng tam hạ ngũ, trần nhà lót bằng các tấm gỗ dài. Bộ vì gian giữa được trang trí các mảng chạm dày đặc, bức cốn nách chạm nổi đề tài rồng chầu, bốn đầu dư chạm nổi kết hợp chạm thủng hình đầu rồng, miệng ngậm ngọc, mang phong cách thời Lê Trung hưng. Gian ngoài cùng của Hậu cung đặt hương án thờ, hai gian sau là hệ thống sập thờ. Cung cấm đặt long ngai, bài vị của thần hoàng.

Lễ hội đình Đông Ngạc được tổ chức vào ngày 10 - 12 tháng Hai Âm lịch hằng năm, phần lễ được tiến hành linh thiêng, trang trọng, các trai thanh gái tú, có đạo đức tốt được chọn để rước 04 cỗ kiệu, phần hội có nhiều trò vui như chơi cờ, chọi gà...

Đình Đông Ngạc được Bộ trưởng Bộ Văn hóa  - Thông tin xếp hạng là di tích lịch sử - kiến trúc nghệ thuật quốc gia tại Quyết định số 937-QĐ/BT ngày 23/7/1993./.

Tuyết Chinh

(Theo Hồ sơ tư liệu Cục Di sản văn hóa)