Đình Thanh Hà, Thành phố Hà Nội

Tam quan được xây sát hè phố, có 03 lối vào rộng hẹp khác nhau, sau Tam quan là những bậc gạch dẫn qua sân vào Tiền bái. Tiền bái được xây theo lối cổ truyền, khung gỗ với 03 gian tường hồi bít đốc, nửa nhà ngoài được dựng với 03 hàng chân, nửa sau 02 hàng chân và mở rộng hàng hiên ở bên ngoài. Bộ vì nóc được làm theo kiểu chồng rường với con rường thứ 2 được thay bằng 02 con rường nhỏ, đỡ đầu con rường trên kiểu một giá chiêng không có cột trốn. Quá giang trên kiến trúc của Tiền bái vừa phải, ăn mộng vào cột cái, nối giữa cột cái và cột quân là một kẻ cổ ngỗng, đầu kẻ chui qua đầu cột cái tạo thành chiếc nghé đỡ bụng quá giang, được chạm lộng đầu rồng. Phía ngoài nối giữa đầu cột quân và cột hiên là một kẻ thẳng mang kết cấu tương tự, tạo thành hệ thống kẻ chuyền. Ở phía trong, trên đầu cột quân, có đầu bảy để đỡ mái hiên, đuôi bảy trở thành chiếc nghé bào soi cong, hình vỏ măng. Liên kết giữa các bộ vì là hệ thống đai thượng và hạ, đầu cột phía ngoài có một chiếc xà vuông chạy ngang để đỡ các kẻ mái đua. Mặt ngoài Tiền bái, trên xà trung được làm chấn song, phía dưới là hệ thống cửa bức bàn. Đề tài trang trí của Tiền bái chủ yếu là những mảng chạm hình rồng và một số biểu tượng thiêng dưới dạng hoa lá, vân xoắn.

Nối liền Tiền bái với Hậu cung là Thiêu hương, toà nhà này được xây dựng theo kiểu phương đình, toàn bộ lực được dồn lên 04 cột cái. Thiêu hương có 04 mái, 02 bộ vì, về cơ bản, vì nóc cũng được làm theo lối kết cấu của toà Tiền bái, con rường trên cùng được lắp ván kín, chạm nổi hình tượng phượng hàm thư, nối giữa đầu 04 cột cái là hệ thống xà đai kép, lồng giữa các xà đai ở hai bên là 04 con lân lớn được chạm theo kiểu hình bán nguyệt biểu tượng cho trí tuệ. Bốn đầu cột chạy theo hướng từ ngoài vào trong có hệ thống cánh gà đội bụng xà, từng bộ cánh chạm hình rồng ở cả 2 mặt, phần đầu rồng quay vào lòng nhà, phần đuôi nhỏ hơn nằm phía ngoài đầu cột để đỡ bụng xà. Ở phần góc Thiêu hương có một kẻ góc ngắn để đỡ đầu xà tạo thành hệ thống tàu mái.

Toà Hậu cung được làm theo 04 hàng chân, song thay cho hàng cột cái phía ngoài đã được xây tường để tạo sự thâm nghiêm cho di tích. Kết cấu vì nóc cũng theo kiểu của Tiền bái với kiểu thức bào trơn đóng bén, nối từ cột cái trong ra tường hậu là hệ thống cốn chồng rường. Bên trong Hậu cung đặt khám lớn và hệ thống hoành phi, câu đối, cửa võng được chạm khắc tinh xảo.

Trong đình Thanh Hà hiện còn lưu giữ một số lượng lớn hiện vật có niên đại trải dài từ cuối thời Lê sang thời Nguyễn, cụ thể như: hơn 50 viên gạch trang trí thời Mạc, 09 tấm bia đá thời Nguyễn trong đó có bia “Thanh Hà ngọc phả bi ký” khắc lại, 01 bia thời Lê, và bia “Trùng tu Thanh Hà đình bi ký” ghi lại sự tích và lịch sử xây dựng, ngoài ra còn có kiệu, ngựa thờ, y môn, cửa võng, hoành phi, câu đối...

Hàng năm, lễ hội của đình diễn ra vào ngày 04 tháng Tư và ngày 15 tháng Chín Âm lịch (là ngày sinh và ngày hoá của Thành hoàng).

Đình Thanh Hà được Bộ trưởng Bộ Văn hóa và Thông (nay là Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch) tin xếp hạng di tích quốc gia tại Quyết định số 100/QĐ-VH ngày 21/01/1989./.

Tuyết Chinh

(Theo hồ sơ tư liệu Cục Di sản văn hoá)