Lễ hội Bánh Giầy đình Lục Giáp, tỉnh Ninh Bình

Trung tâm của lễ hội là đình Lục Giáp (Lục Giáp Thần Từ) – công trình kiến trúc truyền thống kiểu “chữ Đinh” (丁), thờ Thành Hoàng và các vị thần đã được các triều đình Phong kiến phong sắc như Thần Lý Ngư Long, Tam Vị Ngọ Công. Lễ hội không chỉ có nghi thức dâng bánh giầy và tế lễ trang nghiêm, mà còn tái hiện sức mạnh cố kết cộng đồng sáu giáp qua các nghi lễ tế rước, diễn xướng dân ca, dân vũ, dân nhạc, các trò chơi, trò diễn dân gian, trở thành tâm điểm sinh hoạt văn hóa của cộng đồng chủ thể di sản và du khách xa gần cùng về trẩy hội, hòa mình vào bầu không khí trang nghiêm mà vui tươi, náo nhiệt.

Lễ hội Bánh Giầy đình Lục Giáp diễn ra định kỳ hằng năm, bắt đầu từ ngày 25 đến ngày 29 tháng Chín Âm lịch (ÂL). Ngay từ đầu tháng Chín, Ban Khánh tiết đình Lục Giáp được cộng đồng bầu ra giữ vai trò chủ trì, điều hành lễ hội đã tiến hành họp bàn thống nhất kế hoạch, phân công người tham gia các công việc từ khâu chuẩn bị cho đến việc bao sái, trang hoàng đình làng, sắm sửa lễ vật, thực hành lễ tế rước, phường bát âm, tham gia các trò chơi, trò diễn dân gian, diễn xướng dân ca, dân vũ, dân nhạc...

Ban Khánh tiết cử ra 10 người chịu trách nhiệm thu gom gạo nếp do các gia đình trong làng đóng góp để chuẩn bị nguyên liệu làm bánh giầy. Đội tế rước, đội giã bánh được làng lựa chọn cùng nhau luyện tập để trong ngày chính hội, các động tác được thuần thục, nhịp nhàng.

Đến ngày 25 tháng Chín (ÂL), lễ Mộc dục được diễn ra sau khi ông Thủ từ đình làng thực hiện lễ cúng cáo Thần và kết thúc lễ Mộc dục bằng lễ cúng yên vị Thần. Các hoạt động trang trí đình làng, miếu thờ, nhà cửa, vệ sinh đường làng, cắm cờ hội và chuẩn bị nguyên liệu làm bánh giầy được tiến hành sau lễ Mộc dục cho đến trước ngày chính hội 01 ngày.

Sáng ngày 28 tháng Chín (ÂL), khi tiếng trống hội vang lên báo hiệu, sân đình nhanh chóng trở thành hội làm bánh giầy. Những chiếc cối được đặt ngay ngắn, chày gỗ chắc tay, khói bếp nghi ngút từ những nồi xôi lớn. Xôi đã đồ chín được cho ngay vào cối và giã nhuyễn bằng chày. Công đoạn giã bánh đòi hỏi sức khỏe và sự phối hợp nhịp nhàng của những người thực hiện. Khi xôi đã được giã nhuyễn, đạt độ dẻo và bóng, nghệ nhân dùng tay đã thoa lớp bột gạo mịn nặn thành từng chiếc bánh tròn, bề mặt láng mịn, kích cỡ đều nhau. Bánh giầy được xếp thành cặp tượng trưng cho sự hòa hợp Âm Dương. Các nghệ nhân cao tuổi, giữ vai trò “truyền lửa” cho thế hệ trẻ, từ kỹ thuật chọn gạo, đồ xôi, giã bánh đến cách tạo hình, bày trí, bảo đảm mỗi chiếc bánh dâng lên Thành Hoàng và các vị Thần linh vừa đẹp mắt vừa đúng hương vị cổ truyền.

Buổi chiều ngày 28 tháng Chín (ÂL), khi bánh giầy đã bày trí trên các giá cỗ cũng là lúc nghi lễ rước kiệu được diễn ra trong không khí trang nghiêm. Đoàn rước gồm các cụ cao niên mặc áo the, khăn xếp, các thanh niên trong trang phục truyền thống khiêng kiệu, đi trước là đội múa lân, múa rồng và phường nhạc lễ. Khi kiệu được rước tới sân đình, các thôn lần lượt rước bát hương, dâng bánh dày và lễ vật vào Hậu cung để chuẩn bị thực hành lễ tế Thành Hoàng và các vị Thần linh.

Lễ tế được tiến hành theo trình tự truyền thống như: dâng hương, đọc văn tế, dâng bánh giầy và các lễ vật khác để tỏ lòng thành kính và cầu cho một năm mới mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, gia đạo yên vui. Bánh giầy sau khi dâng lễ sẽ được chia đều cho mọi người cùng hưởng lộc, thể hiện tinh thần chia sẻ và cộng hưởng niềm vui đầu năm.

Phần hội diễn ra sôi nổi ngay sau phần lễ, với nhiều trò chơi dân gian đặc sắc như kéo co, bịt mắt bắt vịt, cờ tướng, chọi gà, cùng các tiết mục văn nghệ dân gian do chính người dân và các đoàn nghệ thuật địa phương biểu diễn. Đây là thời điểm người dân và du khách hòa mình vào bầu không khí vui tươi, cùng nhau thưởng thức ẩm thực truyền thống, giao lưu, kết nối tình cảm.

Giá trị của lễ hội được thể hiện trên nhiều phương diện như gìn giữ, phát huy truyền thống uống nước nhớ nguồn thể hiện qua sự tưởng nhớ, tri ân Thành Hoàng làng và các vị Thần đã bảo hộ cho cộng đồng trong một năm đã qua và tin tưởng mọi điều tốt lành sẽ đến trong năm mới. Lễ hội đã góp phần bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa như tín ngưỡng dân gian, ẩm thực, văn học dân gian, dân ca, dân vũ, dân nhạc, các trò chơi, trò diễn dân gian, nghệ thuật diễn xướng dân gian, củng cố tinh thần đoàn kết và niềm tự hào quê hương… Lễ hội cũng là dịp để hình ảnh quê hương, di sản văn hóa của cộng đồng nơi đây được quảng bá, thu hút khách du lịch, thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương.

Với bề dày lịch sử và giá trị phong phú, Lễ hội Bánh Giầy đình Lục Giáp không chỉ là dịp sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng quan trọng của cộng đồng Lục Giáp mà còn là di sản đặc trưng của Ninh Bình và của cả nước. Trong hương thơm dẻo ngọt của bánh giầy, tiếng trống hội rộn rã, sắc màu rực rỡ của đoàn rước, cộng đồng gửi gắm niềm tin, lòng biết ơn và ước vọng về tương lai no đủ, hạnh phúc. Với những giá trị đó, Lễ hội Bánh Giầy đình Lục Giáp đã được ghi danh vào Danh mục quốc gia về di sản văn hóa phi vật thể tại Quyết định số 2218/QĐ-BVHTTDL ngày 27/6/2025 của Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch./.

Thành Nam

Theo hồ sơ tư liệu Cục Di sản văn hoá