Mộ cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc

Mộ cụ Nguyễn Sinh Sắc: lúc đầu được đắp bằng đất, về sau, nhân dân trong vùng đã tôn lại mộ bằng xi măng, gạch và ngói. Năm 1954, các đơn vị bộ đội cùng nhân dân đã xây dựng lại ngôi mộ bằng xi măng có lan can sắt bao bọc xung quanh, có bia mộ. Năm 1968, ngôi mộ bị hư hại xung quanh do bom giặc.

Đến năm 1975, sau khi đất nước hoàn toàn thống nhất, Tỉnh ủy, Ủy ban nhân dân tỉnh Đồng Tháp đã tiến hành tu bổ hoàn chỉnh ngôi mộ có hình dạng như hiện nay: Mộ được tôn lên cao, núm mộ hình chữ nhật có kích thước 02 x 01 x 0,9m ốp đá hoa cương màu xám tro. Nền mộ được tu bổ bằng xi măng đá mài trắng pha đen hình lục giác không đều, mở rộng dần ra hai bên và phía trước. Phía sau ngôi mộ là Bệ thờ, trên Bệ thờ đặt trang trọng di ảnh của cụ Nguyễn Sinh Sắc ở vị trí trung tâm.

Vòm mộ: được bảo vệ và che chắn bởi một kiến trúc hình vòm, quay mặt về hướng Đông cao 10m, được thiết kế hình cánh sen cách điệu màu trắng giống hình dáng bàn tay xòe úp xuống, các đầu hồi đắp nổi hình tượng chín đầu rồng.

Hồ sao: nằm phía trước, cách Vòm mộ khoảng 25m, được thiết kế theo hình ngôi sao năm cánh đường kính 30m (tính ra đến đỉnh cánh sao) tượng trưng cho năm tầng lớp gồm: sĩ, nông, công, thương, binh cùng đoàn kết trong đại gia đình các dân tộc Việt Nam. Giữa hồ là đài sen trắng cách điệu cao 6,5m vươn thẳng lên tượng trưng cho cuộc đời thanh bạch, giản dị của cụ Nguyễn Sinh Sắc.

Đền thờ cụ Nguyễn Sinh Sắc

Đền thờ cụ Nguyễn Sinh Sắc nằm phía tả ngôi mộ (cách Vòm mộ khoảng 50m), là nơi tổ chức các nghi lễ thờ phụng. Đền thờ hình thành trên cơ sở cải tạo lại nhà bát giác (nhà có tám cạnh, mỗi cạnh 05m và dãy nhà hộp hình chữ nhật liền kề). Phần mái được thiết kế dạng mái chồng mái (có ba tầng mái thu nhỏ dần về phía trên), lợp ngói âm dương màu đỏ, triền mái thẳng nhưng hếch lên tạo độ cong ở góc mái thể hiện sự thanh thoát, trên các đầu đao gắn biểu tượng “Trào Phong – một trong chín đứa con của Rồng tượng trưng cho điều tốt lành, may mắn và uy nghi. Đền thờ có 01 cửa chính và 02 cửa phụ được thiết kế theo dạng “thượng song hạ bản” vừa tạo sự chắc chắn, vừa tạo sự thông thoáng. Bên trong đền được thiết kế theo lối kiến trúc dạng tứ trụ, hệ thống vì - cột - kèo được xây dựng theo lối kiến trúc “thượng thu hạ thách” tạo thế vững chắc chịu lực nâng đỡ công trình.

Chính giữa là ban thờ cụ Nguyễn Sinh Sắc, đặt tượng bán thân của Cụ, phía trước là bàn dâng phẩm vật, lư hương bằng đồng chạm hoa văn rồng phụng khéo léo, tinh xảo. Hai bên lư hương là đôi Hạc đồng đứng trên lưng rùa. Đặc biệt nơi đây còn có bảng vinh danh các tổ chức, cá nhân có đóng góp to lớn vào Quỹ khuyến học Nguyễn Sinh Sắc.

Nhà kiếng (nhà phục vụ)

Nhà kiếng là tên thường gọi của công trình nằm đối diện với Đền thờ, tạo vẻ nghiêm trang, đăng đối cho tổng thể khu vực chính. Công trình này có thiết kế kiến trúc dạng hình hộp chữ nhật, dài 24,2 m, rộng 11,5 m. Toàn bộ ngôi nhà được sơn trắng, xung quanh ốp các đai trưng bày, phía ngoài là lớp kiếng trong. Trước đây sử dụng để trưng bày hình ảnh về cuộc đời, sự nghiệp của Chủ tịch Hồ Chí Minh; triển lãm chuyên đề phục vụ nhiệm vụ chính trị của địa phương; là nơi các đoàn thể tổ chức lễ kết nạp đoàn viên, đội viên. Hiện nay, công trình này được chuyển đổi chức năng thành Nhà phục vụ gồm nhiều hạng mục (thuộc ranh giới bảo vệ II), có diện tích 75.187,5 m².

Nhà trưng bày cuộc đời và sự nghiệp cụ Nguyễn Sinh Sắc: diện tích khoảng 960 m², lợp mái ngói, khung cột bê tông cốt thép, tường xây gạch, có 01 cửa chính và 04 cửa phụ. Ở vị trí trang trọng nhất - trung tâm nhà trưng bày là bức tượng cụ Nguyễn Sinh Sắc được đúc bằng đồng trong tư thế ngồi trên ghế, tay phải cầm sách, mặt hướng ra trước. Sau lưng tượng là hệ thống đai mỹ thuật có ba lớp cách điệu hình hoa sen màu hồng, tượng trưng cho cuộc sống thanh bạch, giản dị của cụ Sắc nhưng bên trong ẩn chứa sức sống mãnh liệt. Ở giữa hoa sen có dòng chữ “Cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc – Nhà Nho yêu nước – Thân sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh”. Chia đều hai bên đai cánh sen là bảng trích giới thiệu tiểu sử và sự nghiệp cụ. Hai bức tranh lớn “Sông Lam Núi Hồng” và phong cảnh Đồng Tháp - quê hương thứ hai nặng nghĩa tình, nơi hai lần Cụ về sinh sống, hoạt động gắn bó lâu dài và an nghỉ lúc cuối đời. Bố cục trưng bày gồm gian long trọng và 05 chủ đề, sắp xếp theo niên biểu nhằm phản ánh chân thực lịch sử về cuộc đời sự nghiệp một nhà nho yêu nước, người có công sinh thành và có ảnh hưởng to lớn đến cuộc đời và sự nghiệp của lãnh tụ Hồ Chí Minh;

Nhà sàn Bác Hồ và Ao sen

Nhà sàn Bác Hồ được khởi công xây dựng vào tháng 02/1990 và khánh thành vào ngày 19/5/1990 nhân dịp kỷ niệm 100 năm ngày sinh của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Công trình mang ý nghĩa sâu sắc, thể hiện tình cảm thiết tha mong được rước Bác vào thăm miền Nam của Nhân dân miền Nam đối với Bác. Nhà sàn Bác Hồ được phục dựng theo tỉ lệ 1:1 theo công trình gốc Nhà sàn Bác Hồ ở Hà Nội. Công trình có hình thức nhà sàn của đồng bào dân tộc miền núi phía Bắc với phong cách kiến trúc vừa trang nghiêm, vừa giản dị, thoáng mát mà ấm cúng, dài 10,5m và rộng 6,2m, có 02 tầng được làm bằng gỗ.

Tầng trên có 02 phòng nhỏ, diện tích mỗi phòng khoảng 10 m², được mô phỏng lại công năng như công trình gốc ở Hà Nội. Tuy nhiên, trong công trình gốc ở Hà Nội, chiếc đồng hồ Bác xem giờ vẫn chạy đều như thể Bác chỉ đi vắng thôi. Trên chiếc đồng hồ trong công trình ở di tích, thời gian được dừng lại đúng lúc 9 giờ 47 phút – giờ phút Bác ra đi mãi mãi, để lại niềm tiếc thương vô hạn cho toàn thể đồng bào miền Nam chưa một lần được đón Bác vào thăm. Phía trước là Ao sen, đây cũng là chi tiết khác so với công trình gốc ở Hà Nội là ao cá Bác Hồ. Ao sen được thiết kế theo bản đồ hành chính của tỉnh Đồng Tháp. Trước sân nhà có trồng lại hàng rào dâm bụt, hoa nhài và hai cây dừa, trong đó, có cây vú sữa được trồng vào đúng vị trí mà Bác đã trồng ở Nhà sàn ở Hà Nội

Nhà trưng bày “Chủ tịch Hồ Chí Minh với cách mạng Việt Nam: Đây là nơi trưng bày hơn 200 hình ảnh, hiện vật theo 06 chủ đề phản ánh một cách hệ thống cuộc đời, sự nghiệp cách mạng của Chủ tịch Hồ Chí Minh qua từng giai đoạn lịch sử của dân tộc.

Khu tái hiện một góc làng Hòa An xưa

Sau khi cụ Nguyễn Sinh Sắc về ở hẳn Cao Lãnh (năm 1927), các đồng chí Phạm Hữu Lầu (sau này là Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương lâm thời của Đảng Cộng sản Việt Nam năm 1930), Lưu Kim Phong đã sắp xếp cho Cụ ở tại nhà ông Lê Văn Giáo (thường gọi là ông Năm Giáo) nằm bên bờ Rạch Cái Tôm thuộc làng Hòa An xưa. Nơi đây là nơi cụ Nguyễn Sinh Sắc gắn bó những năm cuối đời.

Với diện tích hơn 02ha nằm trong khuôn viên ranh giới bảo vệ II di tích, tái hiện lại một góc không gian văn hóa làng Hòa An giai đoạn đầu thế kỉ XX, một không gian làng quê đặc sắc Nam Bộ với những công trình kiến trúc cổ truyền thống, kênh rạch, cầu “khỉ”, vườn cây... Dẫn vào khu tái hiện một góc làng Hòa An xưa là bức tượng toàn thân cụ Nguyễn Sinh Sắc được chế tác bằng đá cao 03m với tay nải, quần nâu về làng Hòa An trong vai người bán thuốc cao da trâu tìm gặp các nhà nho yêu nước ở địa phương. Xung quanh không gian này là con “Rạch Cái Tôm” cùng những, cây cầu “khỉ”, lối đi dẫn đến các công trình nhà ở truyền thống được phục dựng với các loại hình như: nhà chữ Đinh, nhà Bát Dần, nhà Nọc Ngựa, nhà sàn..

Với những giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học, thẩm mỹ của di tích, Mộ cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc, tỉnh Đồng Tháp đã được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt tại Quyết định số 1959/QĐ-TTg ngày 11/9/2025./.

Tuyết Chinh

(Theo Hồ sơ tư liệu Cục Di sản văn hóa)