Mộ Đỗ Đăng Tuyển, tỉnh Quảng Nam

Xuất thân trong một gia đình bình thường, Đỗ Đăng Tuyển là người có tư chất thông minh, sáng dạ, nổi tiếng viết chữ đẹp, giỏi thơ phú, tính tình điềm đạm nhưng cương quyết, ngay thẳng, rất ghét những kẻ cậy quyền thế ức hiếp dân nghèo. Dù là người học rộng nhưng ông lại lận đận trong thi cử, phạm húy trong kỳ thi Hương. Năm Nhâm ngọ, 1882, dưới triều Tự Đức, ông được bổ làm Quản Hiệu Sơn Phòng Đại Lộc (Hiên Giằng). Trong giai đoạn này, Thực dân Pháp đô hộ nước nhà, tại Quảng Nam, các nghĩa dân, nghĩa sĩ nổi lên chống giặc ngoại xâm. Sự kiện tấn công vào quân đội Pháp bị thất bại của quân Nam Triều, đưa đến việc kinh thành Huế thất thủ và vua Hàm Nghi phải bôn tẩu ra Hà Tĩnh.

Sau khi vua Hàm Nghi phải bỏ kinh thành chạy ra Tân Sở và ban chiếu dụ Cần Vương kêu gọi toàn quốc kháng chiến đánh Tây, từ Bắc xuống Nam. Hưởng ứng chiếu Cần Vương, tháng 9/1885 Nghĩa Hội Quảng Nam được thành lập. Đại Lộc lúc bấy giờ là một vùng căn cứ trọng điểm của Nghĩa Hội Quảng Nam án ngữ mặt Bắc cho trung tâm Trung Lộc. Đây là địa bàn rất quan trọng. Đỗ Đăng Tuyển, Trần Huy, Trần Đỉnh chịu trách nhiệm tổ chức và chỉ huy lực lượng Nghĩa Hội vùng Đại Lộc. Dưới sự chỉ huy của các ông, nghĩa quân đã lập nên một số chiến công lớn như trận Gò Muồng (Ái Nghĩa), Động Hà Sống (Đại Đồng)…tạo thế và lực rất vững vàng, làm chủ cả vùng Đại Lộc. Tuy chỉ tồn tại được trong 3 năm (1885 - 1887), nhưng Nghĩa Hội Quảng Nam đã thổi bùng ngọn lửa yêu nước trong nhân dân, làm dậy lên khí thế hừng hực trong quần chúng, làm tiêu hao khá nhiều quân địch lấn chiếm vùng phạm vi quản hạt.

 Sau ngày phong trào Nghĩa hội thất bại, Đỗ Đăng Tuyển trở về quê làm ruộng, bầu rượu, ngâm thơ. Đỗ Đăng Tuyển là nhân vật kiệt hiệt nhất thuộc hai tỉnh Thừa Thiên - Quảng Nam lúc bấy giờ. Ông bị bắt ngay trong ngày phục tang thân phụ vừa qua đời tại làng Ô Gia, sau đó bị địch đày lên nhà tù Lao Bảo ở Quảng Trị và ông đã trút hơi thở cuối cùng tại đây, vào ngày 4 tháng Tư năm Tân Hợi, tức là ngày 02/5/1911 Dương lịch. Một thời gian sau, mộ ông Đỗ Đăng Tuyển được gia đình, tộc họ di dời và án táng tại chính nơi ông sinh ra và lớn lên.

Với những giá trị tiêu biểu trên, Mộ Đỗ Đăng Tuyển, tỉnh Quảng Nam đã được Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng Di tích lịch sử quốc gia tại Quyết định số 608/QĐ-BVHTTDL ngày 12 tháng 3 năm 2024./.

                                        Khánh Chi

 (Theo hồ sơ tư liệu Cục Di sản văn hóa)