Nghề làm bánh đa nem Thổ Hà

Để làm ra những chiếc bánh đa nem chất lượng, người Thổ Hà luôn chú trọng khâu chọn nguyên liệu. Gạo dùng để làm bánh phải là loại tẻ ngon, hạt căng tròn, không bị mốc, vỡ. Đặc biệt, gạo phải được xát từ thóc cũ đã để ít nhất một năm, vì gạo mới có nhiều nhựa, khi tráng dễ bị dính khuôn. Hai giống gạo được ưa chuộng nhất là Khang Dân và Mộc Tuyền - loại gạo chiêm dài ngày, khi nấu cơm tuy không ngon nhưng lại rất phù hợp để tráng bánh đa nem nhờ độ nở đều, không bị dính. Ngoài gạo, muối và đường là hai nguyên liệu quan trọng giúp bánh có vị đậm đà. Lượng muối được điều chỉnh tùy theo thời tiết - nếu trời hanh khô thì cho nhiều muối hơn, còn khi trời nồm ẩm thì giảm bớt.

Quy trình làm bánh đa nem Thổ Hà là một nghệ thuật truyền thống được đúc kết qua nhiều thế hệ. Gạo sau khi được nhặt sạch sạn, sẽ được ngâm trong nước muối loãng khoảng 2 - 3 tiếng để hạt gạo nở đều. Xưa kia, người dân dùng cối đá xay thủ công với hai thớt đá ghép lại, quay bằng tay. Ngày nay, hầu hết các gia đình đều chuyển sang máy xay điện để tiết kiệm thời gian. Bột sau khi xay được lọc qua vải để loại bỏ cặn, sau đó pha thêm nước muối và đường sao cho đạt độ sánh vừa phải.

Công đoạn tráng bánh được coi là quan trọng nhất, đòi hỏi người thợ phải có kinh nghiệm, khéo léo. Bột được múc lên khuôn tráng, dàn đều rồi đậy vung hấp chín bằng hơi nước. Từ năm 2005, nhiều hộ gia đình đã chuyển sang dùng máy tráng điện, giúp tăng năng suất gấp 5 - 7 lần so với phương pháp thủ công. Khi bánh chín, người thợ dùng ống nhựa cuốn nhẹ nhàng lấy bánh ra, tránh làm rách.

Bánh sau khi tráng được phơi trên giàn tre trong nắng nhẹ. Người dân làng nghề thường chọn giàn đứng để tiết kiệm diện tích phơi, hoặc thậm chí gác ngang qua hàng rào, trên mái nhà. Thời gian phơi phải căn chỉnh cẩn thận - nếu phơi quá lâu, bánh sẽ giòn, dễ vỡ; nếu phơi không đủ, bánh sẽ bị ẩm. Cuối cùng, bánh được cắt thành hình tròn hoặc vuông, đóng gói cẩn thận bằng túi ni lông để giữ được độ giòn ngon.

Hiện nay, làng Thổ Hà có khoảng 300 hộ gia đình duy trì nghề làm bánh đa nem. Không chỉ mang lại thu nhập ổn định, nghề truyền thống này còn trở thành điểm đến hấp dẫn cho du khách muốn trải nghiệm văn hóa làng nghề. Nhiều gia đình vẫn giữ được nét truyền thống trong cách làm bánh, đồng thời áp dụng công nghệ mới để nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm.

Bánh đa nem Thổ Hà không chỉ là món ăn dân dã mà còn là minh chứng cho sự sáng tạo và bền bỉ của người dân làng nghề. Từ những chiếc bánh thủ công truyền thống, sản phẩm này đã vươn xa, trở thành một phần không thể thiếu trong ẩm thực Việt Nam. Với sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại, bánh đa nem Thổ Hà đang từng bước khẳng định vị thế trên thị trường, góp phần gìn giữ và phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc. Hy vọng rằng, với sự quan tâm của chính quyền và cộng đồng, nghề làm bánh đa nem Thổ Hà sẽ tiếp tục phát triển bền vững, lưu truyền cho các thế hệ mai sau.

Làng Thổ Hà nổi tiếng với nghề làm bánh đa nem truyền thống, mang đậm giá trị lịch sử, văn hóa và khoa học. Nghề này được gìn giữ qua nhiều thế hệ, kết hợp kỹ thuật truyền thống với sự sáng tạo của cộng đồng chủ thể, đáp ứng nhu cầu thị trường. Bánh đa nem Thổ Hà làm từ gạo tẻ nguyên chất, không phụ gia, bảo đảm an toàn và hương vị đặc trưng. Nghề làm bánh đa nem không chỉ tạo việc làm cho hàng trăm lao động, nâng cao thu nhập mà còn góp phần bảo tồn bản sắc văn hóa địa phương, hình thành cộng đồng đoàn kết. Thổ Hà còn là điểm du lịch hấp dẫn với hệ thống di tích như đình, chùa cổ kính, lễ hội truyền thống và trải nghiệm làm bánh đa nem. Sản phẩm không chỉ phục vụ trong nước mà còn xuất khẩu, trở thành quà tặng ý nghĩa. Sự phát triển của làng nghề gắn liền với du lịch cộng đồng, thúc đẩy kinh tế địa phương và quảng bá văn hóa Việt Nam ra thế giới. Nghề làm bánh đa nem Thổ Hà đã được Bộ trưởng Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục quốc gia về di sản văn hóa phi vật thể (tại Quyết định số 2211/QĐ-BVHTTDL ngày 27/6/2025 của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch)./.

Dương Anh

Theo hồ sơ tư liệu Cục Di sản văn hoá