Nhà số 87 Mã Mây, Thành phố Hà Nội

- Lớp nhà ngoài (nhà 1): tầng 1 để bán hàng, tầng 2 có gian tiếp khách và gian thờ.

- Lớp nhà trong (lớp nhà 2): tầng 1 gồm nơi cất giữ hàng hoá và nơi dành cho người giúp việc; tầng 2 là phòng ngủ của chủ nhà với hiên trước có mái, là nơi ngồi uống trà hay chơi cờ tướng của gia chủ và hiên sau là sân phơi thuốc bắc.

Hai lớp nhà này được cách nhau bằng sân rộng để lấy ánh sáng và thông thoáng cho toàn bộ ngôi nhà. Ở sân thứ nhất (được gọi là sân khô), gia chủ trang trí bằng các chậu cây cảnh bonsai để mang thêm nét thiên nhiên vào không gian nhà. Sân thứ hai một phần có mái che là nơi nấu nướng (bếp), phần còn lại của sân là bể chứa nước mưa và sân để giặt giũ (được gọi là sân nước).

- Lớp nhà trong cùng (lớp nhà 3) là khu phụ gồm vệ sinh và kho. Với cách bài trí không gian như vậy ngôi nhà hình ống này có điều kiện tiện nghi rất tốt về thông gió và lấy sáng. Đây là một trong những ưu điểm lớn trong việc bố cục không gian nhà ở truyền thống Việt Nam nói chung và của phố cổ Hà Nội nói riêng trong việc thích nghi và phù hợp với điều kiện khí hậu địa phương.

Kết cấu chịu lực chính của ngôi nhà là gỗ, gồm hệ thống cột gỗ và dầm gỗ, vì kèo gỗ tạo. Tường bao là tường gạch với kỹ thuật xây dựng truyền thống (gạch đặc đúc thủ công, xây bằng vữa vôi (vôi và cát, không dùng xi măng). Hệ thống kết cấu mái là hệ thống vì kèo gỗ theo kiểu nhà dân gian truyền thống (chồng rường). Mái dốc 2 phía được lợp bằng ngói ta, có 2 lớp ngói: lớp ngói lót là ngói chiếu và lớp ngói trên là ngói mũi hài.

Kiến trúc của ngôi nhà rất đặc trưng cho kiến trúc truyền thống phố cổ Hà Nội, được chú ý đầu tiên là mặt đứng chính với hình thức đối xứng, cửa đi chính ở giữa (cửa tâm), 2 bên là cửa sổ rộng làm nơi bán hàng. Cửa sổ giáp mặt phố là cửa lùa bằng gỗ ván đặc, theo chiều đứng, tháo ra được, các cửa đi là cửa bức bàn có then cài. Cửa tầng 2 lớp nhà 2 được thiết kế theo kiểu thượng song hạ bản, có khắc hình tứ quý.

Phía trên cửa đi và cửa bán hàng là phần ô cửa thông thoáng trang trí bằng các con tiện gỗ chạy suốt mặt tiền. Vì vậy, khi phần cửa dưới được đóng toàn bộ thì phần cửa thoáng trên chính là để lấy sáng và thông gió cho tòa nhà. Trên tầng 2 có 2 ô cửa đối xứng. Lan can tầng 2 cũng đươc trang trí các con tiện gỗ hình thức giống con tiện ở ô thoáng mặt tiền. Các lan can ngoài trời được xây bằng trụ gạch và trang trí bằng gạch men hình hoa chanh chạm thủy.

Mái hiên trước phòng ngủ tầng 2 có kết cấu vì mái kiểu vì vỏ cua, ở đầu 2 đỉnh mái ngói có 2 khối nhô lên hình chữ nhật xây bằng gạch là trụ đấu mái. Tường hồi giáp với 2 nhà liền kề xây cao 1m giật 3 cấp để trang trí, giảm chiều cao cũng như chống cháy lan và chống thấm. Từ bờ nóc mái đế trụ đấu mái tường giật cấp đều trang trí gờ chỉ.

Phần nội thất của ngôi nhà được bài trí bằng đồ gỗ cổ, với các bộ hoành phi, câu đối, trường kỷ, sập gụ, tủ chè... Trang trí nghệ thuật tập trung chủ yếu trên vì vỏ cua hiên khối nhà 2 tầng, đề tài trang trí là các văn thực vật được chạm nổi, mềm mại, mang phong cách nghệ thuật thế kỷ XIX, ngoài ra nghệ thuật trang trí còn được thể hiện trên diềm mái và hệ cửa bức bàn.

Nhà số 87 Mã Mây được Bộ trưởng Bộ Văn hoá - Thông tin (nay là Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch) xếp hạng di tích quốc gia tại Quyết định số 06/2004/QĐ-BVHTT ngày 18/02/2004./.

Tuyết Chinh

Theo hồ sơ tư liệu Cục Di sản văn hoá