Bia Võ Cạnh

* Kích thước: Cao: 270 cm; Dày: 110 cm x 80 cm

* Số lượng: 01 hiện vật.

* Miêu tả: Bia là khối đá có hình trụ đứng. Trên 3 mặt khắc chữ Sanskrit. Mỗi dòng được khắc liền từ mặt này tới mặt kia. Nội dung minh văn cho biết: “Ý tưởng về sự ổn định, đến rồi đi, ở thế giới này, lòng khoan dung đối với con người. Sự hy sinh vì lợi ích của người khác, tất cả những nét đó làm nổi bật sự phóng khoáng ở Cri-Mara, xuất phát từ một thần cảm Phật giáo rõ nét khiến người ta thoát khỏi ý nghĩ rằng vị thủ lĩnh này rao giảng học thuyết về sự khoan dung độ lượng. Những vị thủ lĩnh Braman đã làm rất nhiều cho những khu đền. Họ không bao giờ có những suy nghĩ đã chu cấp đầy đủ nhu cầu cho gia đình họ. Thừa nhận việc sở hữu số dư thừa trong tài sản của con người nói chung. Tinh thần của Acoka đã trở lại như trong chỉ dụ này. Nó cũng không tồn tại đến thời kỳ ban bố trước hội đồng trong những đêm trăng tròn, đây là một trong hai lễ hội hàng tháng của tín đồ Phật giáo” (Những ghi chép về văn khắc của Louis Finot, tr.4 trong “Étude épigraphique sur le pays chams in Paris”, năm 1995 của tác giả Claude Jacques).

* Hiện trạng: Hiện nay bia đã bị mòn rất nhiều, chữ khó đọc. Sứt nhỏ.

* Niên đại: Thế kỷ 2 - 3, văn hóa Champa.

* Nguồn gốc, xuất xứ:  Theo tài liệu lưu trữ tại Bảo tàng Lịch sử Việt Nam, bia đá Võ Cạnh được Viện Viễn đông Bác cổ đưa về vào năm 1910, đăng ký với số hiệu B2.1; C.40.

Theo những ghi chép về văn khắc của Louis Finot, văn bia được dựng gần một tháp bằng gạch tại làng Võ Cạnh, huyện Vĩnh Trung, Diên Khánh, Khánh Hòa. Nay bia đang được lưu giữ tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia.

* Lý do lựa chọn: Đây là tấm bia cổ nhất còn lại của Vương quốc cổ Champa. Bia được khắc bằng chữ Phạn cổ cho biết nhiều thông tin có giá trị về lịch sử Vương triều Tiền vương quốc Nam Chăm.

- Sri Mara là người đã sáng lập triều đại đầu tiên của tiểu vương quốc Nam Chăm, thủ phủ đóng tại vùng Panduranga (vùng Phan Rang ngày nay), còn kinh đô của tiểu quốc Bắc Chăm (theo sử Trung Hoa còn gọi là Lâm Ấp) đóng ở Simhapura - vùng Trà Kiệu ngày nay. Sau đó vào khoảng  thế kỷ VI, hai tiểu vương quốc này hợp nhất thành vương quốc Champa (Simhapura được chọn làm kinh đô).

- Minh văn còn cho biết sự du nhập và ảnh hưởng mạnh mẽ của Phật giáo trong nền văn minh Ấn Độ vào cư dân Chăm khá sớm (khoảng thế kỷ I sau công nguyên) và giới tăng lữ tiểu vương quốc này.

- Bia Võ Cạnh là vật chứng cổ nhất Đông Nam Á nói về sự du nhập của Phật giáo.

- Minh văn khắc trên bia được đánh giá là cổ nhất ở Đông Nam Á.

- Bia được giới thiệu trong nhiều ấn phẩm ở Việt Nam và thế giới.

(Theo Hồ sơ di sản, tư liệu Cục Di sản văn hóa)